MARITAGIUM, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

MARITAGIUM, Donatio, quæ a parente filiæ fit propter nuptias, seu intuitu matrimonii. Regiam Majestatem lib. 2. cap. 18. § 1. et Glanvilla lib. 7. cap. 1 :

In alia acceptione accipitur dos secundum Leges Romanas, secundum quas proprie appellatur dos, id quod cum muliere datur viro, quod vulgariter dicitur Maritagium. Potest itaque quilibet liber homo terram habens, quandam partem terræ suæ dare cum filia sua, vel cum qualibet alia muliere in Maritagium, etc.

Et cap. 48. § 12. ab hæreditate distinguitur. Hinc possidere ex Maritagio, apud Ordericum Vitalem lib. 5. pag. 590. Dare in Maritagium, apud Radulphum de Diceto ann. 1199. nostris vulgo, Donner en mariage, id est, favore matrimonii. Consuetudo municipalis de Labourt, tit. 9. art. 12 :

Dot ou donation pour nopces, vulgairement appelé Mariage.

Leges Edwardi Confess. cap. 19 :

Remaneant legales cum dotibus suis et Maritagiis.

Charta Henrici Regis Angliæ apud Matth. Paris ann. 1213 :

Et si mortuo marito uxor ejus remanserit, et sine liberis fuerit, dotem suam et Maritagium habebit.

Adde aliam Joannis Regis ann. 1215. ibid. pag. 178. Statuta Alexandri II. Regis Scotiæ cap. 22. § 1. 2. Fletam lib. 5. cap. 24. Petrum de Vineis lib. 3. Epist. 5. etc. Edictum Philippi Pulcri ann. 1219. tom. 1. Ordinat. Reg. Fr. pag. 38 :

Parentibus vero mulieris accedet id quod ipsa secum attulit in Matrimonium, salvo legato suo, quod ipsa facere potuit per jus.

Epist. Friderici II. Imper. tom. 2. Spicil. Acher. pag. 575 :

Non possumus silentio preterire qualiter Marchioni Misniæ sorore sua nuptui tradita, in terra sua nuptiis celebratis, cum prima thori gaudia celebrasset, aggressus est in lecto, et surgere non permisit, donec eos in ejus manibus dotes et jus de quibus tenebatur eis pro Maritagio respondere, oportuit necessario remisisse.

Charta ann. 1207. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 171 :

Concessimus... villam de Menelida cum pertinentiis suis quam Alanus de Dunstanvil pater ipsius Ceciliæ dedit ad se Maritandam.

Maritagium autem aliud est liberum, aliud servitio obnoxium.

Maritagium Liberum, nostris Practicis, Franc mariage, dicitur, inquit Bracton. lib. 2. cap. 7. § 3 :

ubi donator vult, quod terra sic data, quieta sit et libera ab omni sæculari servitio, quod ad dominum feodi possit pertinere ; et ita quod ille, cui sic data fuerit, nullum omnino faciat inde servitium usque ad tertium hæredem, et usque ad quartum gradum, ita quod tertius hæres sit inclusivus.

Et infra :

Gradus autem computandi sunt a primo donatario usque ad tertium hæredem inclusivum, ut donatarius faciat primum gradum, et hæres suus faciat secundum, et hæres hæredis tertium, et hæres secundi hæredis quartum, qui quidem tenebitur ad servitium, etc.

Eadem pæne habentur apud Glanvillam lib. 7. cap. 18. in Regiam Majestat. lib. 2. cap. 57. et apud Littletonem sect. 17. et seqq.

Hinc in Lib. nigro Scaccar. pag. 82 :

Maritagium, quod dicit non adhuc debere servitium.

His autem locis cum donator liberari dicitur a servitio et homagio, id intelligendum est de servitio et homagio donatoris, quod exerte indicat Littleton. sect. 19. nam donator terram suam liberam ab alterius domini homagio et servitio conferre non potest. Charta Mathildis de S. Lizio, in Monastico Anglic. tom. 1. pag. 370 :

Dedi... tertiam partem totius manerii mei de Cratesfeld, quod est liberum Maritagium meum, etc.

Pag. 416 :

Terram suam de Rudham pater suus dedit in liberum Maritagium.

Pag. 514 :

Ecclesiam S. Crucis... quæ sita est in libero Maritagio.

Lib. niger Scaccarii pag. 252 :

Præterea Willelmus Peverell dedit michi in franco Maritagio quiete cum sorore sua feodum 11. militum.

Charta ann. 1256. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 251 :

Willielmus Longspe dedit et concessit Henrico filio dicti Edmundi Margaretam filiam suam et hæredem et cum ipsa in libero Maritagio maneria sua de Burncester et Midlington cum omnibus homagiis, redditibus, servitiis et consuetudinibus et omnibus aliis pertinentiis sine aliquo retinimento.

Maritagium autem servitio obnoxium illud est quod datur cum speciali reservatione servitii debiti domino capitali : et qui hujusmodi terras accipit nomine maritagii, ipse et omnes ejus hæredes tenentur facere servitia domino. Sed neque ipse, neque duo ejus hæredes facient homagium domino ; verum tertius hæres omnia servitia et homagium facere tenebitur. Ita Regiam Majestat. lib. 12. cap. 57. § 7. 8. 9. et Bracton. d. cap. § 4. Vide Philips. Histor. Jur. Anglic. tom. 2. pag. 184. sqq.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

In Libero Maritagio, hoc est, Soluto matrimonio, atque, ut habent alia Instrumenta,

in pura viduitate, in libera viduitate et in ligia potestate

; cum scilicet uxor defuncto marito tota sui juris est. Kennettus sub ann. 1129. Antiquit. Ambrosden. pag. 90 :

Dictus Robertus Ecclesiam de Oseneia fundavit, et Canonicos regulares in ea constituit, et Ecclesiam de Claidon, et alias quamplurimas eisdem Canonicis contulit. Post mortem vero ejusdem Roberti præfata Editha in libero Maritagio suo plurimas terras præfatis Canonicis in Cleidona dedit.

Vide Ligius.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Maritagium Habere, Formula usitata apud Anglos in Litteris, quibus Rex alicui concedebat in uxorem ducere filiam, quæ dum minor ætate esset, sub ejus tutela existebat. Litteræ ann. 1215. apud Kennett. Antiq. Ambrosden. pag. 182 :

Habere faciunt W. Com. Sarum. Maritagium filiæ Ricardi de Camville genitæ de Eustachia... ad opus Willielmi sui primogeniti... Cum tota hæreditate sua contingente ipsam filiam ejusdem Ricardi in balliva sua ex parte matris suæ.

Maritagium, Littletoni sect. 103. Mariage, nude, dicitur jus quod domino feudi competit maritandi filias vassalli sui defuncti : seu, ut definitur a Cowello l. 2. tit. 3. § 20 :

est commodum illud, quod domino feudi e nuptiis minoris de se per servitium Militare tenentis conficere potest.

Statutum Mertonense cap. 7 :

Maritagium ejus, qui infra ætatem est, de vero jure pertinet ad dominum feodi.

Vide Statutum 2. Westmonasteriense cap. 18. Regiam Majestatem lib. 2. cap. 48. Fletam lib. 1. cap. 9. § 5. et cap. 13. et quæ notavimus ad Statuta S. Ludovici. Quibus adjungenda omnino Charta Henrici III. Reg. Angl. ubi istius

legis ac juris ratio redditur, apud Guliel. Prynneum in Libertatib. Anglic. tom. 2. p. 602. ex qua quædam delibabimus :

Cum per experientiam didicimus, quod quamplures Dominæ regni nostri, spreta securitate, quæ per legem et antiquam consuetudinem regni Angliæ capi solet et debet ab eis, ne se maritari permitterent sine consensu et voluntate nostra, non requisito super hoc nostro assensu, unde tam nobis quam Coronæ nostræ et damnum et opprobrium emerserunt.

Mox :

Vobis mandamus, firmiter injungentes in fide, qua nobis tenemini, quatenus sine dilatione a Margeria sorore quondam Comitis Warwicensis, quæ est una de generosioribus mulieribus regni nostri, et castrum habet ingentis fortitudinis, et situm versus partes Marchiæ, pro quo nobis nullatenus expediret, quod aliquem in virum acciperet, nisi de ipso, tanquam de nobis confiderem, castrum de Warwic et de terris suis, quas ipsi eligetis in plegium capiatis, præter securitatem debitam, quod ipsa nulli viventium sine licentia nostra in matrimonio copulabitur ; ita quod si forte temerario ausu contra hoc fecisset, castrum prædictum et terræ in plegium similiter captæ, nobis perpetuo et hæredibus nostris incurrantur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Maritagii Servitium domino feudi debere dicebantur feminæ, quæ feuda militaribus servitiis obnoxia possidebant ; eas quippe, ne consuetum servitium periret, ad nuptias cogebat dominus feudi, modo sexagesimum annum non attigissent. Qua ratione vero id fiebat discere est ex Assisiis Hieros. cap. 242 :

Quant le Seignor veaut semondre ou faire semondre si com il doit femme de prendre baron quant elle a et tient fié qui li doie service de cors, ou à damoiselle â qui le fié escheit que il li doit service de cors, il li doit offrir trois barons, et tels que il soient à lui afferans de parage, ou à son autre baron, et la doit semondre de deus de ses homes ou de plus, ou faire la semondre par trois de ses homes l'une en leuc de lui, et deus com Court, et celui que il a establi en son leuc à ce faire doit dire enci : Dame, je vous euffre de par Monseignor tel et le nome, trois barons tel et tel et les nome, et vous semons de par Monseignor que dedans tel jour, et motisse le jour, aiés pris l'un des trois barons que je vous ay només... et enci li die par trois fois.

Adde cap. 243. 244. et 245.

Maritagium Rationabile, quod dominus hæredi offert, ubi non disparagetur, in Statuto Mertonensi ann. 20. Henrici III. quod Mariage advenant vocat Consuetudo Normannica vetus cap. 26 :

Se aucune femme demande à son frere mariage, se il veut, il la menera avec luy, et l'aura en garde un an et un jour, et puis la pourverra de avenant mariage. Mariage avenant est, se elle est mariée à convenable personne selon son lignage et ses possessions.

Nova consuetudo Norman. art. 357 :

Les seurs ne peuvent demander partage en la succession du pere et de la mere, ains seulement demander mariage. Mariage advenant,

ibid. art. 262. et seq. Vide Notas nostras ad Stat. S. Ludov. pag. 174.

Maritagium Desavenans, Matrimonium impar et minus dignitati personæ conveniens. Primum Regestum Johannis de sancto Justo in Camera Computor. Paris :

Pater dat filiæ desavenans Maritagium, moritur pater relicto filio infra ætatem, qui filius tacet per annum et diem, postquam pervenerit ad ætatem legitimam, postea conqueritur, et sororem suam et maritum ejus, de Maritagio desavenanti, quæritur an possit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Maritagia Recalefacta, Gall. Mariages réchaufés, Secundæ nuptiæ. Boerius Consil. 40 :

Sponsalia viduarum debent fieri de nocte, et non de die, ad differentiam virginum quæ debent desponsari de die, et convocatis amicis... et ita dicit (Angelus) servari Perusii, et verum dicit, quod etiam ubique terrarum viduæ desponsantur ante auroram, et solis ortum, dixi in § 1. in addit. incipiente Ubi, lib. cons. Bitur. et hæc viduarum matrimonia vocantur in vulgari nuptiæ, seu Matrimonia recalefacta, Noces réchaufées.

Ita D. de Lauriere in Gloss. Juris Gallici.

Maritagium, seu licentia maritalis, maritandi, matrimoniorum, dicitur de servis, conditionalibus, et glebæ adscriptis, quibus matrimonium contrahere absque licentia et consensu domini non licebat. Eginhardus Epist. 16. ad Hattonem Comitem :

Quidam homo vester nomine Hunno venit ad limina sanctorum Marcellini et Petri, veniam postulans pro eo, quod conservam suam ancillam vestram sibi in conjugium sociasset sine vestra jussione. Propter hoc precamur benignitatem vestram, ut a nobis indulgentiam de hoc facto percipere mereatur, etc.

Charta ann. 1325. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 401 :

Robertus, et omnes alii custumarii... non debet filium suum ad literaturam ponere, neque filiam suam maritare sine licentia et voluntate Priorissæ.

◊ Ut porro consensum dominorum obtinerent servi, censum definitum iisdem præstabant. Charta G. Laudunensis Episcopi, apud Cognatum in Historia Tornacensi :

De unoquoque eorum tam servo quam ancilla, habebitis annuatim sex denarios censuales, et de mortua manu duos solidos, et de Maritagio duos solidos.

Vetus Charta apud Willelmum Hedam in Episc. Traject. cap. 20 :

Iterum ne omnimodis sine respectu videatur sancta Dei Ecclesia pro licentia nubendi infra sive extra concedere potestatem, dentur 12. denarii, etc.

Alia apud Buzelinum lib. 3. Gallo-Flandr. cap. 21 :

Quæ familia unoquoque anno... persolvet de respectione capitis sui 2. denarios, de mortua vero manu 6. de licentia Maritali sex simili modo, etc. Licentia matrimoniorum,

in Charta ann. 1162. ex Tabulario Campaniæ Thuano. Licentia nude dicitur in Notit. de hominib. S. Michaelis Belvac. circ. ann. 1100. exarata, post. Irmin. pag. 379 :

Pro filia secum adducta, quam in conjugium erat datura, consuetudinem, quæ Licentia vocatur, scil. 15. den. S. Michaeli... donavit.

Adde Haræum in Castellanis Insulens. pag. 178. 179. et Gallandum de Franco allodio pag. 84. Chronicon S. Bertini, de Sifrido, primo Guinensi Comite :

Servitutem allam induxit, ut quilibet, vir, mulier, senex, puer, aut infans, ei denarium unum solveret in anno, in Nuptiis 4. et in morte quatuor.

Charta ann. 981. in Probat. Hist. Guinensis pag. 48 :

Singuli (servi) ad 4. denarios in censu Kal. Octobr. 12. in Matrimonio 5. sol. post obitum.

Charta ann. 1348. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 470 :

Willielmus Searich ad habendum in uxorem Johannam quæ fuit uxor Willielmi Foul, venit hic in curiam et dat domino de fine pro eadem in Maritagio habenda x. sol.

Vide Ægid. Gelend. in S. Engilb. pag. 115. et Forismaritagium. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Hemd-schilling, col. 878.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Eadem erat apud Anglos Tenentium

etiam a Rege seu Corona conditio, cum filias suas extra manerii sui districtum nuptui tradebant. Charta ann. 1277. apud Kennett. Antiquit. Ambrosden. pag. 320 :

Et sciendum quod si homines prædicti filias suas extra libertatem dicti manerii maritare voluerint dabunt domino pro qualibet filia sic maritata duos solidos, et hoc pro catallis extra libertatem dicti manerii cum ipsa remotis, et si infra libertatem ejusdem manerii eas maritaverint, nihil dabunt pro Maritagiis earundem.

◊ Cum igitur inter servitutum onera non minimum illud esset, quod matrimoniorum libertatem spectabat, hinc in privilegiis civitatum et oppidorum incolis a Regibus et Principibus indultis legere est, id potissimum cautum ac concessum,

ut eis et eorum hæredibus ad libitum suum puellas et viduas suas nuptui tradere, et juvenes uxorare, et ballia juvenum et puellarum sive viduarum habere sine aliqua contradictione liceret,

ut est in Charta Alienoræ Reg. Angl. ann. 1199. pro Libertat. urbis Santonens. apud Beslium pag. 596. Alia Ricardi Comit. Pictav. pro Rupellensib. apud eumd. pag. 600 :

Præterea ipsis concessi, quod si ipsi inter filios et filias suas et mulieres viduas matrimonia contrahere voluerint, ego eis nullam inferam violentiam, nec ego eis quæram filios et filias suas ad maritandum ; et si quis super hoc in eis manus mitteret, ipsi sine occasione se deffenderent.

Charta Communiæ Rotomagens. ann. 1207 :

Item nullum de Civibus Rotomag. cogere poterimus de filiis maritandis, nisi de voluntate sua.

Charta Communiæ Hamensis :

Concessum vero est, ut quicunque filium, sive filiam maritare voluerit, sine sui concessione domini et absque ullo forisfacto facere poterit.

Similia propemodum habentur in Libertatibus concessis Angeriaci incolis ann. 1204. Castelli Amorosi in diœcesi Aginnensi ab Edw. I. Reg. Angl. in Regesto Constabulariæ Burdegal. fol. 5. item Valentiæ in eadem diœcesi ab eodem Edw. fol. 140. Oleronensibus ab Alienora ann. 1199. fol. 186. et Hugone Lusiniano Comite Marchiæ ann. 1286. fol. 187. Santonensib. ann. 1199. apud Beslium pag. 596. etc. Adde Statuta Delphinalia pag. 39. v. Constitutiones Siculas lib. 3. tit. 21. Statuta MSS. Caroli I. Regis Siciliæ cap. 154. Sanutum lib. 3. part. 11. cap. 3. Consuetudinem Solensem tit. 1. art. 2. Privileg. Richard. Rom. Regis ann. 1277. Wetflariens. datum in Guden. Syllog. pag. 473. Vide Marcheta.

◊ Eximebantur in ejusmodi immunitatibus Nobilium feudalium matrimonia, de quibus copiose egimus in Notis ad Stabilimenta S. Ludovici. Charta Philippi Aug. ann. 1220. M. Novemb. pro Cadomensibus :

Præterea concessimus eisdem, quod nec nos nec hæredes nostri trademus uxores vel filias eorum aliquibus in Maritagium contra voluntatem eorum, nisi feodum, vel membrum loricæ teneant, propter quod debemus maritare secundum usus et consuetudines Normanniæ.

Adde Vitam S. Godebertæ n. 3. Epist. 388. inter eas, quæ habentur tom. 4. Hist. Franc. Matth. Paris. pag. 168. g. 178. b. etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Haud scio an huc spectet Charta Ludovici I. Reg. Hungar. ann. 1353. apud Ludewig. tom. 5. Reliq. MSS. pag. 496 :

Promittentes fide qua supra, quod si aliquando filios vel filias obtinuimus in futurum, quod illos vel illas Maritagio sive nuptu invicem copulare volumus nec debemus quibuscumque spondere personis, absque prædictorum Regum Boemiæ consilio, favore et consensu.

Utrum id ratione feodorum quæ a Rege Boemiæ possidebat, promiserit, aut quavis alia, mihi incertum.

Maritagium Impeditum, incombratum. Vide Combri.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Lege et consuetudine inductum fuisse supra observatum est in Auxilium, ut dominus a vassallis et subditis certum tributum exigeret, cum filiam suam primogenitam nuptui tradebat. Idem etiam alicubi obtinuisse pro cæteris filiabus maritandis colligitur ex Scriptoribus a Salvaingo laudatis Tract. de Usu feud. cap. 49. Sed et pro sorore idem vectigal aliquando pensitatum, præsertim in Anglia, ibidem pariter dictum est. Quibus addendum videtur postremum illud auxilium ab ipsomet Henrico Rege inter libera et gratiosa annumerari in Charta ann. 1235. apud Madox Formul. Anglic. pag. 5 :

Quia cerciorari non possumus, utrum plenarie fuerit nobis responsum ad Scaccarium nostrum de Auxilio quod nobis nuper Liberaliter concessistis, ad maritandam sororem nostram Romano Imperatori scilicet duas marcas de quolibet feodo quod de nobis tenetis in capite, tam de veteri feoffamento quam de novo : et eodem modo de feodis Militum vestrorum, etc.

Porro hæc præstatio.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Maritagium nude dicitur, in Constit. Jacobi Reg. Siciliæ tom. 1. cap. 7 :

Licet nobis et hæredibus nostris in eodem anno subventiones imponere... pro militia quinque millium, et pro Maritagio quinque millium unciarum auri summam.

Vide Maritatio 2.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Maritagium nude, matrimonium. Litteræ ann. 1402. apud Rymer tom. 8. pag. 249 :

In negotio matrimonii, sive Maritagii præclarissimæ D. Blanchiæ D. nostri Regis filiæ senioris, etc.

Et alibi passim.