« »
 
TERTIA 1, TERTIA 2, TERTIA 3, TERTIA 4, TERTIA 5, TERTIA 6, TERTIA 7.
[]« 1 tertia » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 078a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TERTIA1
1. TERTIA, Officium Ecclesiasticum diurnum, quod hora tertia canitur. Gregorius Turon. lib. 10. cap. ult. de Injurioso Episcopo Turon. :
Hic instituit Tertiam et Sextam in Ecclesia dici, quod modo in Dei nomine perseverat.
Vide Durandum lib. 5. cap. 6. Menardum ad Concordiam Regular. Cardin. Bona de Psalmodia, etc.
P. Carpentier, 1766.
◊ Acta B. Joan. Firm. tom. 2. Aug. pag. 471. col. 1 :
Sic jacuit, quasi exanimis, usque ad Tertiam magnam : erat enim in æstate.
Ubi horam diei intelligo, qua Tertia cani solet, quæ in æstate clarissima est. Hinc Tierce de nuit appellatur hora post solis occasum tertia, in Lit. remiss. ann. 1389. ex Reg. 138. Chartoph. reg. ch. 216 :
Doudry qui est jeune homme et qui veoit...... qu'il avoit temps et lieu, comme il feust Tierce de nuit ou environ, et aussi qu'il avoit oui dire qu'elle (Thevenete) avoit fait courtoisie de son corps à aucuns, etc.
© École des chartes.
[]« 2 tertia » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 078a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TERTIA2
2. TERTIA. Tertiæ Ecclesiarum, quas
antiqui Canones de parochiis suis habendas Episcopis censuerunt
, ut est in Concilio Toletano XVI. can. 5. quarum ratione Ecclesiarum reparationi tenebantur, ut est in eodem can. et in Concilio Tarracon. ann. 516. cap. 8. Concilium Aurelian. I. ann. 511. cap. 5 :
De his, quæ in altario accesserint, Tertia fideliter Episcopis deferatur.
Adde cap. 33. et Toletanum IX. cap. 6. Acta consecrationis Ecclesiarum S. Stephani et S. Martini in Rivoferrario ann. 993. Marcæ Hispan. col. 948. et Ughellum tom. 1. Italiæ sacræ parte 1. pag. 121. Pecuniæ [] namque a fidelibus oblatæ in tres partes olim divisæ, quarum una Episcopis, altera Presbyteris et Diaconibus, tertia Subdiaconibus et Clericis cessit, ex Emeritensi Concilio ann. 666. cap. 14. Ex Concilio vero Braccarensi II. cap. 7. oblationum tertia fuit Episcopi, altera Clericorum, tertia in recuperatione Ecclesiæ. Postea oblationes Ecclesiæ in quatuor partes divisæ, quarum una Pontifici, altera Clericis, tertia pauperibus, quarta fabricæ addictæ sunt, ut est apud Gelasium PP. in Epist. ad Episcopos Lucaniæ, Gregorium M. lib. 3. Epist. 11. et in aliquot Conciliis, locis alibi indicatis : cujus quidem partitionis primam fieri mentionem in Concilio Romano sub Silvestro I. hancque Concilium Agrippinense cap. 6. ex usu Ecclesiæ esse innuisse alii observarunt. Vide Tertiaria 2. et Tertium 2.
P. Carpentier, 1766.
◊ Aliam hujusce appellationis rationem discimus ex Charta Hervici episc. Æduens. ann. 921. inter Probat. tom. 1. Hist. Burg. pag. 17. col. 1 :
Nec reticendum judicavimus qualiter sæpe dictus pater et avunculus noster decimam partem ex publico reditu, qui nobis et nostris ministris in ejus successione ab omnibus totius dioceseos nostræ ecclesiis anno tertio reddebantur, in congruis ecclesiæ obsequiis, ubi amplius necessarium fore existimabat, destinare solebat expendendam.
© École des chartes.
[]« 3 tertia » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 078b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TERTIA3
3. TERTIA. Debellata et subjugata a Gothis Italia et a Wisigothis Hispania ita divisi sunt agri, ut victoribus partes duæ, tertia antiquis eorum possessoribus cederent. Lex Wisig. lib. 10. tit. 1. § 8 :
Divisio inter Gothum et Romanum facta de portione terrarum, sive silvarum, nulla ratione turbetur.... nec de duabus partibus Gothi aliquid sibi Romanus præsumat, aut vindicet : aut de Tertia Romani Gothus sibi aliquid audeat usurpare, aut vindicare.
Adde § 16. Quod et firmatur a Senatore lib. 2. Epist. 16. ubi Theodoricus :
Juvat, inquit, nos referre, quemadmodum in Tertiarum deputatione Gothorum Romanorumque possessiones junxerit et animos. Nam cum se homines soleant de vicinitate collidere, istis prædiorum communio causam noscitur præstitisse concordiæ. Sic enim contigit, ut utraque natio, dum communiter vivit ad unum velle convenit. Et factum novum et omnino laudabile, gratia dominorum de cespitis divisione conjuncta est : amicitiæ populis per damna crevere, et ex parte agri defensor acquisitus est, ut substantiæ securitas integra servaretur. Necesse est enim, ut inter eas suavis crescat affectus, qui servant jugiter terminos constitutos.
◊ Id etiam observasse Burgundos in Gallia, postquam eam partem, quam insederant, occuparunt, docet Lex Gundebalda cap. 54. 57. 79. Præterea in hac agrorum divisione Princeps exactionem et contributionem aliquam in antiquorum possessorum Tertiis reservavit, quæ quotannis fisco inferretur. Lex Wisig. lib. 10. tit. 1. § 16 :
Judices singularum civitatum, Villici atque Præpositi, Tertias Romanorum ab illis, qui occupatas tenent, auferant, et Romanis sua exactione (manente) sine aliqua dilatione restituant, ut nihil fisco debeat deperire.
Quod quidem vectigal, Tertiarum illationem et exhibitionem appellat idem Senator lib. 1. Epist. 14. lib. 2. Epist. 17. et 37. non quod tertia fructuum pars, in pecuniam postea commutata, pensitaretur ; sed potius quod ex Tertiis inferretur. Testatur enim idem Scriptor etiam [] ex binis agrorum partibus, quæ in sortem victoribus obvenerant, quoddam pariter tributum aut vectigal in Principis fiscum, perinde ac ex Tertiis, illatum, quod utrumque Exactionem binorum et ternorum vocat, et ad Comitis Sacrarum largitionum officium pertinuisse ait, lib. 3. Epist. 8. et lib. 7. Epist. 20. 21. 22. Vide Paulum Warnefridum de Gestis Langob. lib. 2. cap. 32. At secus egisse Odoacrum scribit Procopius lib. 1. Gotthic. cap. 1. ubi ait, Gotthorum ope arrepta tyrannide, τὸ τριτημόριον τῶν ἀγρῶν, iis concessisse, hocque pacto eorum animos sibi devinxisse. Vide Sors 4. Savin. Histor. Jur. Rom. med. temp. tom. 1. § 103. 118. et 89.
© École des chartes.
[]« 4 tertia » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 078c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TERTIA4
4. TERTIA, Idem quod Terragium : ab ejusmodi enim Tertiarum illationibus, de quibus mox egimus, et agrorum parte tertia, quæ antiquo possessori relicta est, et Principi fructuum partem pensitare quotannis solebat, agrario, quod Campipartem, dicimus, etiamnum in Burgundia et vicinis provinciis mansisse Tertiarum nomen admodum vero simile est : non quod tertia fructuum pars domino superiori solveretur : neque enim agrarii quantitas eo accedit ; sed quia ex tertiis, quæ veteribus incolis relictæ sunt, pensitabatur, cum duæ, quæ in victorum sortem cesserant, a graviori illa pensitatione immunes essent, licet censui leviori obnoxiæ. Agri enim vectigales, ut habet Hygenus de Limitibus constituend. pag. 206. multas habent conditiones :
in quibusdam provinciis fructus partem constitutam præstant, alii quintas, alii septimas, etc
. Inde enim graviorum ex agris pensitationum origo videtur petenda. Charta Sanctii Majoris Regis Navarræ æræ 1068. apud Anton. de Yepez in Chronico Ord. S. Benedicti tom. 1 :
Manifeste comperimus præteritis temporibus nullum Episcoporum prædecessorum nostrorum in Ecclesiis vel parochiis, Monasterio S. Æmiliani collatis, primitiva vel tertias requisisse, vel accepisse.
Adde Chartam sequentem ibidem. Alia Didaci Episcopi Compostellani æræ 1153. apud eumdem tom. 4 :
Sanctum Georgium de Valegia cum suis Tertiis, et cum omni censu et devito, et censu nostræ Ecclesiæ, et cum suo canto, etc.
Infra :
Cum suis bonis et Tertiis liberam ab omni censu.
Rursum :
Has tertias et ista debita alii mei prædecessores vestro Monasterio contulerunt.
Confirmatio fundationis Monasterii Veteris-pediculi ann. 1202. apud Marten. tom. 1. Ampliss. Collect. col. 1040 :
Dederunt..... unum modium annonæ in Tertiis de Aillantoe.... et si aliqua causa seu aliquo casu aliquid de summa dicti bladi in prædictis Tertiis defecerit, requisierunt et præceperunt, ut residuum repleatur de Tertiis et aliis redditibus S. Mauritii.
Charta ann. 1232. pro Ecclesia S. Benigni Divion. :
Tertiæ de Mieumeant, que de jure spectant ad obedientiam de Dineto, etc.
Adde Chronicon Farfense apud Murator. tom. 2. part. 2. col. 748. Gall. Christ. novæ edit. tom. 4. Instrum. col. 100. et 161. Chartam ann. 1235. tom. 3. Anecdot. Marten. col. 1250. Tabularium Prioratus de Paredo fol. 94 :
Tam de hospitibus, qui in villa ipsa manent vel laborant, quam de porcis, qui ibidem incrassati fuerint, et pastionati, nec non et de Tertiis et taschis, quæ exierunt ex eisdem silvis et de raminatio.
Vetus Charta apud Perardum in Burgundicis pag. 96 :
Accrevit, quod absque redditione Tertiarum supradicti loci habitatores, quocumque loco vellent, in sua terra seminarent ac [] meterent.
Alia, pag. 118 :
Et eorum famuli de terra, quam in dominio haberent, excolerent, absque Tertiis velut propria tenerent.
Alia ann. 1221. pag. 325 :
Et Tertias debent adducere ad illam villam, et computare ante hostia.
Adde pag. 122. 327. 476. Charta ann. 1240. in Tabul. Campaniæ ex Bibl. Reg. fol. 365 :
De terragiis autem, quæ vulgo Tertiæ (male Terræ) dicuntur, ubicumque homines dictæ villæ terras nostras excoluerunt, nos dicti fratres de Crista habebimus medietatem
. Alia ann. 1276. apud Chifflet. in S. Bernardo pag. 525 :
Tria sextaria frumenti, in quibus mihi tenebatur de annuo reditu super Tertias suas Aubigneio.
Chr. Besuense pag. 634 :
In prædicta sylva,..... si laboratum fuerit, cujus erit fundus terræ, illius erit et Tertia.
Pag. 676 :
Addiderunt et Tertiam partem de Blaniaco, etc.
Adde pag. 622. Tabular. Abb. Reigniacensis Ord. Cisterciensis ann. 1263 :
Sus ce que li Abbés et li Convens demandoient toutes les Tierces de la ville de Joux, etc.
Hinc Terræ Tertiales, in Charta ann. 1313. apud Roverium in Reomao pag. 396 :
Et singulas Tertias suas, quas habet annuales in terris Tertialibus existentibus in finagio de Rubeomonte.
Adde pag. 289. Tertiarum meminit denique Rhenanus lib. 2. Rerum German. pag. 64. scribens divites interdum colonis locasse agros sub reditu tertiarum.
P. Carpentier, 1766.
◊ Quæ servitus seu redditus pro dominio deberi dicitur, in Charta ann. 1269. ex Chartul. eccl. Lingon. fol. 182. r° :
Item quamdam servitutem seu redditum, quæ vocatur Tertia, quæ pro dominio debetur, in terris inferius annotatis.
Alia ann. 1336. ibid. fol. 102. v° :
Dominus utilis dictæ villæ (de Martileio) consuevit percipere... quemdam redditum, qui wlgaliter appellatur les Tierces, videlicet de undecim gerbis unam, qui redditus Tertiarum valet, etc.
Reg. Cam. Comput. Paris. sign. Bel fol. 123. v° :
Item le quart et le sixieme en une maniere de disme, que on dit les Tierces. Terce,
eodem sensu, in Charta ann. 1411. ex Tabul. episc. Carnot. Ex quibus aliisque pluribus instrumentis patet Tertiæ nomine, non semper significari tertiam fructuum partem, ut asserit D. Bouquet in Monitu ad tom. 1. Jur. publ. Gall. pag. xviij. ubi et varias ejusdem vocis notiones a Cangio expositas minus attente perpendisse videtur. Hinc Terchier, Tertiam seu terragium colligere, in Charta ann. 1283. ex magn. Chartul. nig. Corb. fol. 98. v° :
Se li serjans l'abbé estoit en defaut de venir Terchier, je ou mi hoir ou mi successeur porriens mettre d'une part sen terrage, etc.
Tertiarius, Collector tertiæ. Tabular. Albæ ripæ in Diœcesi Lingon. :
Neque Tertiarii nostri, neque Tertiarii fratrum sine altero recolligent tertias.
Tertia Mancipiorum. Burgundi pervasa Galliarum parte, ita cum veteribus incolis, quos Romanos vocabant, se gesserunt, ut agrorum parte tertia iis relicta, alias duas sibi assererent : contra, mancipiorum duabus partibus veteribus incolis concessis, sibi tertiam tantum reservarent. Vide Legem Burgund tit. 54. § 1. et tit. 57.
Tertias, seu Tercias Regales Hispani vocant, tertiam partem redituum fabricarum Ecclesiarum, quam Gregorius X. PP. Alfonso Sapienti Regi indulsit pro sustinendis bellis contra Mauros.
P. Carpentier, 1766.
Tertia Leguminis, in Charta Odon. ducis Burg. ann. 1207. ex Chartul. eccl. Lingon. fol. 16. r° :
Lambertus [] vero tenebit ex episcopo Lingonensi...... salagium Castellionis et Tertias leguminis ; pro quo salagio et Tertiis exhibere tenetur episcopo in hospitio suo sal et legumina, quotienscumque veniet aput Castellionem.
Tertia Conlaborationis, id est eorum, quæ vir et uxor stante matrimonio simul acquisierunt, quæ uxori attribuitur. Capitula Caroli M. lib. 4. cap. 9 :
Volumus, ut uxores defunctorum post obitum maritorum Tertiam partem conlaborationis, quam simul in beneficio conlaboraverunt, accipiant.
Marculfus lib. 2. form. 17 :
Sed dum villas aliquas, quas superius memoravimus, ad loca sanctorum hæredibus nostris deputavimus, quod pariter stante conjugio adquisivimus, prædicta conjux nostra Tertiam inde habere potuerat.
Gesta Dagoberti Regis Franc. cap. 47. et Aimoinus lib. 4. cap. 35 :
Tertiam tamen partem de omnibus, quæ Dagobertus Rex acquisierat, postquam Nanthildis Regina regnare cœperat, eidem reservant.
© École des chartes.
[]« 5 tertia » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 079b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TERTIA5
5. TERTIA, Id quod liber homo dat sponsæ suæ ad ostium Ecclesiæ tempore desponsationis : Tiers coutumier, in Consuet. Norman. art. 367. Dos scilicet rationabilis, quæ tertia pars est totius tenementi viri sui, quod habuit tempore desponsationis : ita quod si plus tertia parte tenementi vir daret in dotem, ea ad tertiam partem reducatur : in Regiam Majestatem lib. 2. cap. 16. § 4. et seqq. Eadem appellatur rationabilis Tertia pars mulierum lib. 1. cap. 3. § 2. ubi placita de ejusmodi Tertiis ad Vicecomites pertinere dicuntur. Testamentum Humberti II. ann. 1347. tom. 2. Hist. Dalphin. pag. 545 :
Item volo, quod de prædictis omnibus dicta Dalphina sit contenta, et prohibeo, quod in hæreditate nihil aliud ratione dotalitii, donationis propter nuptias, quartæ, Tertiæ, incontri, petere valeat.
Quoniam attachiamenta cap. 45 :
Si aliquis liber tenens, cujus tenementum liberum est ab omni servitio per suum infeofamentum, cadat in tertiam alicujus dominæ, etc.
Adde cap. 85. Littlet. sect. 36. 37. et Radulfum de Hengham in Parva cap. 2. Vide Tertiaria 4.
© École des chartes.
[]« 6 tertia » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 079b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TERTIA6
6. TERTIA, Mensuræ liquidorum species, in Itinere Camerarii Scotici cap. 10. § 5. de Brasiatoribus :
Non habent mensuras, videlicet quartam, pintam, Tertiam, etc.
© École des chartes.
[]« 7 tertia » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 8, col. 079b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/TERTIA7
7. TERTIA, Tributum pro pane solvendum, ut videtur. Codex MS. Episcopatus Autissiod. sæc. xiii :
Tertiæ circa xv. s. in panibus. Sequentia avenarum iiii. lib.
Vide Tertiaria 1.
© École des chartes.