ABA 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 aba » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 005b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ABA1

1. ABA, prædium coloni, seu habitatio rustica, cum sufficienti prædio ad alendam familiam rusticam. Unde et Aba idem est ac colonia in Traditionibus Fuldensib. Lib. 2. Trad. 21 :

Novem trado colonias, hoc sunt Hobunnæ, integras cum omnibus abjacentiis.

Sunt autem Aba, Hobunna, Hoba, Hova, Oba, Huba, voces ejusdem significationis et originis scilicet à Germanico Haab, possessio, bona, hæreditas, vel a Saxonico Habban, habere, possidere. Charta Ricardis Augustæ pro Stivagiensi Monasterio inter Probationes historiæ Tullensis pag. 7 :

Ecclesiam de Filgossen cum alodis in quo sita est Ecclesia, et quinquaginta duas Abas, cum vineis, terris, pratis ad hoc idem monasterium quod dicitur Stivagium pertinentes.

Diploma Ludovici Pii à Mabil. relatum tom. 4. Analect. pag. 470 :

Venerabilis abbas Tatto.. dedit Ratulfo presbytero cappellano nostro... in beneficium diebus vitæ suæ in loco qui dicitur Huroldis hova sex Abas vestitas sub integritate earum.

Plura vide in Huba ubi de etymo dicturi sumus ; locus tradit. Fuld. supra citatus legitur apud Schannatum pag. 39. trad. lxxviij, quid vero ad rem faciat non video. De his vocibus in universum agitur ibi pag. 323. n° 5.

AATILUS 2. ABA © École des chartes.

« 2 aba » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 005b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ABA2

2. ABA, Latinis est, quod Græcis ἠθεῖε, compellatio scilicet, qua apud veteres, honoris causa, junior seniorem fratrem affari consueverat. Hinc sanctus Benedictus in Regula sua cap. 63 :

Nulli liceat alium puro nomine appellare : sed priores, juniores suos fratres nominent ; juniores autem, priores suos Nonnos vocent, quod intelligitur paterna reverentia, etc.

Sic junior seniorem aut parentem voce ἄττα, vel ut apud Callimachum ἄππα ; soror sororem voce ἄπφα, compellabat. Sunt et aliæ hujusmodi voces ut τέττα, πέττα, πίττα, de quibus videsis Scaliger. lib. 1. cap. 29. Lexicon Martinii, Etymol. Vossii. Est autem Aba vox Hebraicæ originis ab בא Pater, unde Syriacum אבא dilexit et אבא Pater. Putat Martinius ideo fratrem majorem voce Aba compellari solitum fuisse quod in eum Abi seu patris transferretur dignitas.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abare, a voce aba, fratrem affari. Ausonius in Epist. 1. patrem alloquens ait :

Nam supparis ævi
Sum tibi ego, et possem fratris Abare vice.

Hunc versum ita restituere Scaliger et Vinetus ex pervetusto et optimæ notæ Ausonii codice ; in vulgatis enim est, fratris habere vice. Scaliger animadversionem firmat suam hac ratione : ut a lallo lallare, a pappa pappare, sic ab aba abare. Vide Forc. Lex. in voce Abare.

1. ABA ABABTISTUM © École des chartes.

« Abba » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 010b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ABBA1

ABBA, πίττα, in Gloss. Lat. Græco. Hanc vocem addidit Editor Germanicus Francof. ad Mœn. ann. 1710. Est in addendis primæ edit. Alias legitur Abba πέττα. Sed legendum censet Scaliger cap. 29. lib. 1. Abba τέττα. Vide supra Aba et Lexicon Martinii.

ABAZOLARE ABBA © École des chartes.

« Abba » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 010b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ABBA2

ABBA, Pater. Vide infra in Abbas.

ABBA ABBACINARE © École des chartes.

« Abbas » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 011a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ABBAS

ABBAS, vox Syriaca, quæ patrem sonat. Glossar. Cassin. ann. circ. 700 : Abba Syre, Græce Pater, Latine Genitor. S. Augustinus epist. 177 :

Paulus Romanis (c. 8, v. 15.) scribens, In quo clamamus, Abba Pater, in uno nomine duabus utitur linguis ; dicit enim Abba Hebræo vocabulo Patrem, et Latine nominat identidem Patrem.

Adde eundem lib. 3. de Consens. Evangel. cap. 4. et Isid. lib. 7. cap. 13. Ebrard. Bethun. in Græcismo :

Abba Pater signat, hinc Absalon exit, et Abbas.

Fortunatus lib. 3. Poem. 10. ad Paternum Abbatem :

Nominis officium jure, Paterne, geris.

Concilium Parisiense VI. lib. 1. cap. 37 :

Decet, imo necesse est, ut Abbates Canonicorum attendant, ut quid Abbates vocentur : si patres spiritales sunt, et filios spiritales Domino gignunt... merito Patres appellantur.

Atque inde Præfectos Monasteriorum Abbates vocarunt veteres, quod Monachorum veluti Patres sint ; quomodo et non semel appellari, in hac voce, infra ostendimus.

Abba absque s, passim scriptum reperitur. Abba Felix, apud Facundum Hermianensem libro contra Mocianum. Idem tamen postea :

Lampridius Presbyter et Abbas Hierosolymitani Monasterii.

Abbo de Obsid. Parisiensi lib. 2 :

Tempestate sub hac Hugo princeps obit Abba.

Alibi :

Ebolus fortissimus Abba.

Odo in Vita S. Majoli :

Et ab omnibus dominus et Abba honoratur.

Bernardus Morlanensis de Contemtu mundi :

Qui bene disputat, et cito computat arte scholari,
Non petit actibus, at petit artibus Abba creari.

◊ Ita apud Desiderium Episc. Cadurcensem, Epist. 2 ; Monachum Sangallensem, lib. 2. de Carolo M. cap. 15 ; et in veteribus tabulis apud Aimoinum lib. 5. de Gest. Francor. cap. 42 ; Doubletum in Hist. Sandionys. ; Beslium in Hist. Comit. Pictavens. et alios.

Abbates, Dicti Latinis et Græcis Scriptoribus, universim Monachi omnes, præsertim senio ac vitæ sanctitate venerandi, qua notione nos Patres eosdem vulgo appellamus.

Nam illud honoris est, ut quotidie senibus dicamus : Pater

, ut ait S. Augustinus in Collat. Carthagin. cap. 242. Papias : Pater dicitur multis modis, deitate, doctrina, senectute, generositate. Lexicon Gr. MS. Reg. Cod. 2062. Ἀϐϐάς, ὁ γέρων, ὁ πατήρ. Ita Cassianus Collat. 1. cap. 1, Mosem et Germanum commonachos, Abbates, vocat. Regula S. Columbani cap. 7 :

Cum tanta pluralitas eorum sit, ita ut mille Abbates sub uno Archimandrita esse referantur.

Rabanus Maurus in Opusculo contra eos qui repugnant institutis B. P. Benedicti tom. 2. Annal. Bened. pag. 734. col. 2 :

Istud..... antiquissimum monachorum (Cœnobitarum instar Ecclesiæ Jerosolymitanæ institutorum) genus solum usque ad Abbatis Pauli (primi Eremitæ) vel Antonii duravit ætatem.

Epiphanius de Locis Sanctis :

ἒχει δέ ή αὐτὴ μονὴ Ἁϐϐάδες χιλίους, ϰαὶ χίλια ϰέλλια : Monasterium Abbates (id est, Monachos seu Patres) mille continet, et cellulas mille.

In iis scilicet non numeratis, qui vulgo monasterio et Monachis inserviunt. Sic Theophanes pag. 378 :

τοὺς μητροπολίτας ἐϰ τῶν Ἀϐϐάδων ἐν τοῖς πρωτίστοις θρόνοις προεϐάλλετο.

Adde p. 306. 397. et Conc. Suession. 1. ann. 744. vel 745. Anna Comnena lib. 2. Alex. Joannem Ducam Cæsarem scribit a Byzantiis,

quos ille cum Alexio Comneno obsidebat, per contumeliam τὸν Ἁϐϐᾶν vocitatum ; quia propter affectatam tyrannidem in Monasterium trusus fuerat a Michaële nepote, et Monachum egerat. Sic lib. 13. Basilium Monachum Bogomilicæ hæreseos auctorem, τὸν δαιμονιώδη Αϐϐᾶν, et Cedrenus Monachum, qui Philippicum imperaturum vaticinatus fuerat, ψευδάϐϐαν, vocant i. falsum monachum, vide Gloss. med. Græc. c. 3. In Menologio, SS. XX. Patres Synaitæ, quorum festum colitur 20. Martii, ἄγιοι Ἀϐϐάδες dicuntur. Ita passim Palladius in Lausiacis ; Vita S. Joann. Eleemos. cap. 11. n. 65. cap. 13. n. 85 ; S. Ephrem de compunct. et hum. acquir. cap. 71 ; et Serm. ascet. Concil. œcum. VI. et VII. act. 2 ; Vitæ Patrum, etc. Fuere tamen ex Monachis sanctitate et vitæ integritate illustribus, qui Patris nomen ut nimis ambitiosum, a se amoliti sunt, Fratris compellatione contenti, ut S. Bernardus Epist. 62 ; Guigo Prior Majoris Carthusiæ apud Petrum Venerab. lib. 1. Epist. 25 ; ipseque Petrus Epist. quæ inter Bernardinas 353. extat. Id etiam videtur haud probasse S. Hieronymus lib. 2. in Epist. ad Galatas :

Cum autem Abba Pater Hebræo Syroque sermone dicatur, et Dominus noster in Evangelio nullum Patrem vocandum nisi Deum : nescio qua licentia in Monasteriis vel vocemus hoc nomine alios, vel vocari nos aquiescamus, etc.

Vide eundem lib. 4. in Matthæum.

Abbas, Præfectus Monasterii, qua notione vox notissima. Abbas, ϰοινοϐιάρχης Gloss. Lat. Græc. Labbæi. Observo tantum in Abbatum electionibus, perinde ac Episcoporum, requisitum olim Laicorum consensum, ex Regula scilicet S. Benedicti cap. 64 :

Quod si etiam omnis congregatio vitiis suis consentientem personam pari consilio elegerit et vitia ipsa aliquatenus in notitiam episcopi, ad cujus diœcesim pertinet ille locus, vel Abbatibus aut vicinis Christianis claruerint, prohibeant pravorum prævalere consensum, et domui Dei dignum constituant dispensatorem, etc.

Hugo Flaviniacensis in Chron. pag. 268 :

Quid multa, electio ad Laicos relata est, præceptum atque consilium præfati Patris illis relatum est, in quo omnis assentiret Congregatio.

Infra :

Electionem igitur quantum in se erat, laudat Episcopus, et inquirit utrum in hac consentiret Conventus et Populus.

Et pag. 241. de seipso in Abbatem electo :

Me.... requisivit ab eo (Lugdunensi Archiepiscopo) in Abbatem, quod vix obtinuisset, nisi Canonicorum et Laicorum suffragia ad id expetendum sibi adhibuisset.

Epist. 33. inter Sugerianas :

Notum fieri volumus... quod nos omnes S. Richarii Monachi Domnum Petrum Bituricensem Monachum consilio et assensu religiosarum nostræ Provinciæ personarum, ac Militum, et Procerum nostrorum, Clericorum etiam ac Burgensium regulariter et canonice nobis in Pastorem elegimus.

Adde Epist. 35. Moris istius rationem petere licet ex Cypriano lib. 1. Epist. 4 :

Coram omni synagoga jubet Deus constitui Sacerdotem, id est, instruit, et ostendit ordinationes sacerdotales non nisi sub populi assistentis conscientia fieri oportere, ut plebe præsente vel detegantur malorum crimina, vel bonorum merita prædicentur, ut sit ordinatio justa et legitima, quæ omnium suffragio fuerit examinata.

Et infra :

Episcopus deligatur plebe præsente, quæ singulorum vitam plenissime novit, et uniuscujusque actum de conversatione perspexit.

Vide, quæ in hanc sententiam

observamus in Gloss. med. Græc. in V. Πεῦσις. Vide Interrogatio 2.

Abbas Abbatum. Pontius Cluniacensis Abbas in Synodo Romana ann. 1116. Abbatem Abbatum inaudita nomenclatura se appellavit, qui a Johanne Cajetano Papæ Cancellario rogatus Cluniacenses a Casinensibus, an hi ab illis Regulam accepissent, respondit, non Cluniacenses modo, verum omnes in Romano orbe Monachos Regulam S. Benedicti a Casinense accepisse Cœnobio. Ergo, inquit Cancellarius, jure hæc prærogativa Casinensi Abbati concedi debet. Hæc ferme Petrus Diac. lib. 4. Chron. Casin. cap. 62. quibus consonant verba S. Odilonis Abbatis Cluniacensis apud Leonem Ostiensem lib. 2. cap. 54. qui cum Casinum venisset, et ab Abbate Casinensi Theobaldo pastoralis baculus ei offerretur in processione, illum accipere renuit,

dicens nequaquam dignum esse illo præsente hujusmodi gestare virgam : indecens nimium et contra fas omne ducens, quempiam Abbatum manu pastoralem præferre virgam, ubi Benedicti vicarium, Abbatum scilicet omnium Abbatem, adesse contingeret.

Certe hanc prærogativam Casini Abbati concessere Summi Pontifices, ut ceteros ejusdem Ordinis Abbates id consessibus præcederet. Paschalis II. in Bulla ann. 1113. in Bullario Casin. tom. 2. pag. 130 :

Ac tam te, quam omnes successores tuos in omni conventu Episcoporum seu Principum, Superiorem omnibus Abbatibus consedere, atque in judiciis priorem cæteris tui Ordinis viris sententiam proferre decernimus.

Charta Lotharii Imp. ann. 1137. ibid. pag. 157 :

Unde iterum atque iterum decernimus... ut supradictus locus vigore ac honorificentia omnia præcellat Monasteria quæ constructa vel construenda sunt in toto orbe terrarum, et totius Christianitatis Abbates et Monachi honorem et reverentiam deferant.

Nicolaus I. PP. Desiderium Abbatem Casinensem Vicarium suum constituit ad correctionem omnium Monasteriorum et Monachorum, intra præfinitos limites, in Bulla, quam descripsit Angelus a Nuce ad lib. 3. Leon. Ost. cap. 13. Vide eundem Leonem lib. 2. cap. 53. Fuit etiam in Ecclesia CP. dignitas quædam, quæ ἄρχων τῶν μοναστηρίων dicebatur, cujus meminit Theosterictus in vita S. Nicetæ num. 43. et Joannes Cantacuzenus lib. 1. cap. 50. Apud Byzantios Hegumenus seu Abbas Monasterii Dalmati dicti, ceteris Monasteriis quoad supremam in disciplina monastica potestatem præerat, eoque nomine dicitur idem Dalmatus in Concilio Ephesino, πρεσϐύτερος ϰαὶ άρχιμανδρίτης, πατὴρ μοναστηρίων. Ita Catholicus, seu Abbas et Hegumenus universalis dictus S. Eutychius, antequam Patriarchatum CP. consequeretur, quod omnium in Urbe Regia Monasteriorum cura ei demandata esset, ut tradit Eustathius in illius vita num. 18. S. Benedictum Abbatem Anianæ ab Imperatore cunctis in Regno suo Cœnobiis præfectum,

ut sicut Aquitaniam Gothiamque norma salutis instruxerat, ita etiam Francos salutifero imbueret exemplo

, tradit Ardo illius discipulus cap. 8. n. 36. Vide Chronicon Farfense p. 671.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Artificum. Vide Abbas populi.

P. Carpentier, 1766.

Abbas Bejanorum, Novellorum scholasticorum præses. Vide Beanus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Campanilis, Minister in Ecclesia Aniciensi, qui præest pulsationi campanarum. Vide Abbas clocherii.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Canonicorum, nempe Regularium,

et Abbas Canonicus. Concil. Aquisgran. II. cap. 2 :

Ut Abbates Canonici gregibus sibi commissis instanter invigilent.

His opponuntur canone seq. Abbates Monachorum Capitul. Caroli M. lib. 5. cap. 79 :

Unusquisque Episcopus sciat per singula Monasteria, quantos quisque Abbas Canonicos in monasterio suo habeat, et hoc omnino ambo pariter provideant, ut si Monachi fieri voluerint, regularitervivant ; sui autem canonice vivant omnino.

Præceptum Ludovici Pii pro Monast. S. Columbæ Senon. :

Quia tunc temporis Abbatem Canonicum... inibi præesse contigerat.

Concilium Parisiense cap. 37 :

Decet, immo necesse est, ut Abbates Canonicorum attendant, ad quid Abbates vocentur, etc.

Charta Capituli Canonicorum S. Laudi Andegavensis :

Et hoc præcepit et voluit ad signum quod Comites Andegavenses pro omnibus Ecclesiis sint Domini et Abbates Ecclesiæ S. Laudi.

Vide Epist. 276. tom. 4. Hist. Franc., et Ordericum Vital. lib. 6. pag. 622. Sunt, inquit Molanus lib. 2. de Canon. cap. 5. quædam Canonicorum Ecclesiæ, in quibus Abbas est sæcularis, Præposito dignior, cujusmodi in Diœcesi Leodiensi 12. recensentur in Chron. Leod. in Richario, cap. 43. qui quidem Abbates, nomine tenus ita nuncupantur, nullo ceteroquin Abbatum habitu, atque adeo nec mitra nec pedo donati, etsi primum in Canonicorum consessu locum obtineant. De ejusmodi Abbatibus ita Bertholdus Constantiensis ann. 1095 :

Lutolfus sanctissimi Leonis Papæ Filius, sanctæque Tullensis Ecclesiæ Decanus, Monasterium Clericorum, quod Canonicum Romani cognominant, in quo Clericos secundum Regulam S. Augustini, vivere professos congregavit, quibus et præpositum ejusdem professionis præfecit, quem Episcopus Loci in Abbatem eidem congregationi solenniter consecravit. Est enim consuetudo in illis partibus, ut præpositi congregationum ejusmodi, Abbates nominentur, et in Abbates consecrentur : hoc tantum excepto, quod baculos non portant.

Negat porro idem Molanus hanc Abbatum nomenclaturam supremæ Collegiorum Canonicalium dignitati inditam, quod in iis, ubi superest, Ecclesiis vel Collegiis primitus Monachi fuerint, cum pro certo haberi debeat in plerisque, ubi adhuc viget ea appellatio, neutiquam Monachos extitisse.

Abbas Capellæ Palatinæ. Vide Capellanus, et Abbas palatii.

1. Abbas Cardinalis, Cui indultum est privilegium et nomen Cardinalis. Hugo Monach. Cluniac. in Epist. ad Pontium Abbat. Cluniac. scribit, Calixtum PP. cum Cluniacum venisset,

communi suorum assensu assidentium largitum esse Cluniacensi Ecclesiæ speciali et propriæ suæ, ut Abbas Cluniacensis semper et ubique Romani fungatur officio Cardinalis

; idque Bulla ac privilegio edito statuisse.

2. Abbas Cardinalis, Alia notione in Bulla Urbani II. PP. ann. 1097. apud virum eruditum Joannem Mabillonium tom. 4. Vitar. SS. Ordinis S. Benedicti, p. 448 :

Placuit.... ut utrique loco, sicut antea fuerat, Abbas Cardinalis restitueretur etc.

Id est, Abbas in capite, ut habet Charta Guillelmi Episcopi Trecorensis apud Augustin. du Pas in Stemmate Penteuriensi pag. 17. Abbé en chef, en titre : agitur enim de duabus Abbatiis simul unitis, et hac Bulla a se divulsis, quibus dati Abbates proprii ac Cardinales. Vide Episcopus Cardinalis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Castrensis, Abbas in Castris.

Archicapellanus regius sic dictus, quod in castris Oratorio palatino Capellanisque regiis præesset, ut Abbas Monachis, e quorum numero interdum assumebantur Capellani : unde Mabillonius ad Vitam S. Sulpicii Pii Episc. Bituric. inter Acta SS. Benedict. sæc. 2. pag. 168 :

Sulpicius fuit Abbas castrensis, præfectus Monachis qui in castris regiis officia divina nocte dieque persolvebant.

Ubi notanda jubet verba Adonis in Martyrologio de eod. Sulcipio :

Post etiam coma deposita Monachorum Pater extitit.

Haud dubie in castris, quippe in ejus Vita n. 10. legitur :

Clotharius Rex Episcopum poscit.... ut vir beatus in suis castris Abbatis officio potiretur.

Abbates interdum dicti ii quos Curatos primarios, vernacule Curez primitifs, appellamus. Nam ex veteribus instrumentis constat parochiales omnes Ecclesias et civitatis et diœcesis habuisse ministrum unum majorem, alterum medium, tertium infimum. Minister major dicebatur Abbas, Custos, et tandem dictus est Rector. Ministri medii dicebantur Presbyteri, et tandem Capellani. Minister infimus appellabatur Sacrista, qui Abbati et Presbyteris inserviebat, et quæ in ecclesia minora sunt officia, peragebat. Presbyteri seu Capellani habebant curam animarum in actu, id est, habebant actuale exercitium Curæ, cum Missas celebrarent, et Sacramenta : plebi administrarent. Abbas vero seu Rector habebat curam in habitu, eique licebat per seipsum ministrare Sacramenta : sed præsertim illius id erat muneris, ut super universam Parochiam invigilaret, videretque si Presbyter officio suo recte fungeretur. Hæc fere Michaël Monachus in Sanctuario Capuano, qui hujusce rei exempla aliquot profert, quibus adjungenda ea quæ habet Ughellus tom. 7. Italiæ Sacræ p. 506. et seqq. et 601.

Abbacomites, Abbicomites, Dicti Comites ac nobiles laici, quibus datæ erant a Regibus Abbatiæ et Ecclesiæ jure beneficii, seu, ut aiunt, in Commendam. Gerbertus Epist. 17 :

Scire cupit, an Hugo, quem vestra lingua Abbacomitem dicitis, uxorem duxerit.

Vetus Genealogia Regum Franc. a Carolo Simplice, MS. :

Carolus Simplex genuit Ludovicum ; Ludovicus genuit Lotharium ; Lotharius genuit Ludovicum et Carolum, Patrem Hugonis Abbacomitis.

Hugo Flaviniacensis in Chron. part. 2. cap. 15 :

Cui tamen plurimum restitit Hugo Autisiodorensis, qui Abbicomes dictus est, cujus cognatam Constantiam Robertus (Rex) habebat uxorem.

Baldricus lib. 1. Chron. Camerac. cap. 70 :

Tunc Temporis Abbas-Comes Abbatiam B. Humberti, cui Episcopum Stephanum Rex Carolus præfecerat, possidebat.

Gesta Consulum Andegav. cap. 4. n. 1 :

Nam recepta est Christiana devotione et fidelitate Potestas illa, quæ suo tempore cum reverentia pia et humilitate Abbacomitatus est dicta, a successoribus vero ejus in arrogantius vocabulum quod est Ducamen mutata.

Et infra num. 3 :

Per Hugonem Abbacomitem Suessionis Episcopus factus.

◊ Monasteria porro et Abbatias Laicis in beneficium ob reipublicæ necessitates et tuitionem concessisse Reges Franciæ, observare est ex Capitulis Caroli M. lib. 5. cap. 181 ; Concilio Aquisgran. II. cap. 3. can. 19 ; Meldensi ann. 845. cap. 9 ; Synodo ad Theodonis-villam in Capit. Caroli C. tit. 2. cap. 3. et 5 ; Ivone Carnoten. Epist. 181. etc. Id vero primum fecisse Carolum Martellum consentiunt scriptores omnes, eoque nomine æternaliter perditum seu damnatum finxerunt quidam, ut est apud Baron. ann. 889. n. 31. Vide Hugonem Flaviniacensem in Chronico pag. 107. et Adsonem in Translatione Sancti Basoli num. 12. Extat apud Doubletum Diploma Lotharii Imp. in quo fit mentio Matfridi Comitis, qui abbatiam S. Dionysii regio retinebat jure beneficiario. Joannes VIII. PP. Epist. 143 :

Ut de Abbatia S. Augentii quam divæ memoriæ Carolus Imperator fideli suo et filio Ecclesiæ nostræ jure beneficiario tribuit,

Baldricus lib. 1. Hist. Camerac. cap. 70. de Isaaco Comite Cameracensi :

Ipsamque regiam ac locupletem Abbatiam S. Gaugerici cum omnibus appendiciis sibi beneficiatam regio jure tenebat.

Capitul. ann. 823. cap. 8. et lib. 2. cap. 8 :

Abbatibus quoque et Laicis specialiter jubemus, ut in Monasteriis quæ ex nostra largitate habent, Episcoporum consilio et documento ea, quæ ad religionem Canonicorum Monachorum, Sanctimonialium pertinent, peragant, et eorum salubrem admonitionem in hoc libenter audiant, et obediant.

Charta Caroli Calvi ann. 864. in Cod. donat. piar. Miræi, lib. 1. cap. 18 :

Adelinus Comes, qui et largitu nostro Rector Monasterii S. Petri et S. Bavonis, quod vocatur Gand, etc.

Willelmus Comes Arvernensis in Tabulario Brivatensi ch. 308 :

Ubi ego dono regio Abatiale videor fungere officium,

in Ecclesia scilicet S. Juliani. Infinita porro prostant exempla Comitum Laicorum, qui Ecclesiarum ac Monasteriorum sese inscripsere Abbates : aliquot ex iis congessit Beslius in Hist. Comitum Pictav. cap. 1. Atque laici isti Abbates ipsimet regebant Monachos ipsos. Hinc querela S. Bonifacii in epistola ad Cuthbertum Archiepisc. Cantii, et in Concilio Cloveshovensi ann. 747. can. 5 :

Illud hoc quod Laicus homo, vel Imperator, vel Rex, aut aliquis Præfectorum, vel Comitum in sæculari potestate fultus sibi per violentiam rapiat Monasterium de potestate Episcopi, vel Abbatis, aut Abbatissæ, et incipiat ipse vice Abbatis regere, et habere sub se Monachos, et pecuniam possidere, quæ fuit sanguine Christi comparata, etc.

Ut plurimum vero statuebant Decanos, qui curam haberent Monachorum, ut est apud Continuatorem Aimoini cap. 42. Tabularium Flaviniacensis Monasterii :

Flaviniacensis Cœnobii, ubi venerabilis vir Sarulfus Decanus vice Warini Comitis cum norma Monachorum honorifice militat.

Vetus Catalogus Abbatum ejusdem Abbatiæ :

Marianus successit ann. 845. Indict. 7. et Wulfado sedem reliquit. Quo migrante Warinus Comes dono Imperatoris Karoli præfuit vice Abbatis, et sub eo Sarulfus decanus, et post eum Gothserus Abba successit : quo defuncto, Hugo successit, 16. anno Caroli.

Interdum etiam Monachis ipsis præerat Monachus cum nomine et titulo Abbatis, quem legitimum vocat Capitulare Suessionense ann. 744. cap. 3. ad discrimen Abbatis Militaris. Descripsit Gallandus in Tract. de Franco alodio pag. 295, Chartam continentem controversiam inter Monachos S. Albini, et Canonicos S. Licinii Andegavensis, in qua dicitur utrosque habuisse Abbates : Monachos, Monachum nomine Hincbertum ; Canonicos, Laicum nomine Tetbaudum et controversiæ judicem delegisse Comitem Fulconem utrorumque Abbatum Archiabbatem, utpote qui prædia harum Ecclesiarum possidebat, eoque nomine Abbatem sese inscribebat. Abbates Monasticos etiam appellatos observat Hemereus in Augusta Viromanduorum, pag. 114. ex sermone de Tumulatione S. Quintini.

Exinde Reges ipsi, qui jure an injuria proceribus istis successerant, sese perinde Abbates inscripserunt : ita Reges Philippus I, Ludovicus VI, atque adeo Duces Aurelianenses Abbates Monasterii S. Aniani Aurelian. inscripti leguntur apud Hubertum in Hist. ejusdem Ecclesiæ. Chronicon Turonense :

Obiit Hugo præpotens Abbas Ecclesiæ beatissimi Martini et Dux Francorum. Inde Galliæ Reges sibi nomen assumunt Abbatis Protectoris sancti Martini : et in primo ingressu Regis in Ecclesia recipitur cruce erecta a Clero ejusdem Ecclesiæ, et præstat juramentum conservationis privilegiorum.

Tabular. S. Martini Turon. :

Nos igitur Robertus in Dei nomine gregis atque rerum inclyti Confessoris Christi B. Martini Abbas, nec non et filius noster Hugo, cui post nos cum Seniore nostro Rege Carolo omnes honores impetratos habemus, etc. Dat Cal. Jul. in Civit. Turonis anno 17. regnante Carolo Rege 908.

Tabular. S. Victoris Paris. ch. 13 :

Assensu canonicorum et vicariorum nostrorum, nec non et Dom. Regis (Philippi Aug.) qui Abbas est nostræ Ecclesiæ in perpetuum dedimus, etc.

Tabular. S. Mauri ad Ligerim :

Præsul reverendus Abbas, unaque Comes venerabilis Hagano.

In Charta Caroli IV. Reg. Franc. :

Rainaldus Consanguineus noster ex parte nostræ Genitricis, Abbas Cœnobii Fossatensis.

◊ Sed et Duces ac Comites Galliæ eosdem sibi arrogavere titulos ut hæreditarios, cum et monasteriorum bona non modica sibi retinuissent ac asseruissent, ex quo eorum decessores jure beneficiario ab Regibus easdem Ecclesias impetrarant ; quas ut Ducatus ac Comitatus suos, quos eodem jure, hoc est, ad vitam possidebant, ad posteros, inclinata et profligata Regum auctoritate, transtulere. Inde igitur passim legimus Duces Aquitaniæ Abbates sese S. Hilarii Pictaviensis inscripsisse, apud Beslium pag. 253. 269. 283. 284. 285. 449. 451 : Comites Andegavenses, Abbates S. Albini et S. Licinii, apud Sammarthanos in Episcopis Andegavens. et Gallandum lib. de Franco alod. ; Comites Pontivenses, Abbates S. Wulfranni, in Hist. Eccles. Abbavillensi lib. 1. cap. 60 ; Comites Viromanduenses, Abbates S. Quintini, apud Hemereum in Aug. Virom. in Reg. pag. 30. 31. 32. 33. 34. 35. Ejusmodi vero Abbatiarum et Monasteriorum invasiones ac usurpationes non semel prohibitas observare est, præsertim in Capitul. Caroli M. lib. 6. cap. 321. Extat apud Paschasium Radbertum in Epitaphio Walæ Abbatis Corbeiensis lib. 2. cap. 2. ejusdem Walæ ad Ludovicum Pium de Ecclesiis in Beneficium Laicis datis gravis expostulatio.

◊ Verum licet Summi Pontifices ipsique Episcopi erga reges ac principes, ut a Monasteriis sæculares submoverent, Ecclesiasque Monachorum juri addicerent, subinde instarent ; vix tamen id obtinuere, nisi sub initium tertiæ Regum stirpis : cum ii hac se excusatione tegerent, res Ecclesiasticas sublatas ex integro restituere non posse, ne suæ reipublicæ militiam defraudare viderentur, ut est in Epistola Nicolai I. PP. ad Odonem Episcopum Belvacensem, apud Loisellum, in quo hæc præterea habentur :

In sæcularium vero manus atque potestatem ipsa Monasteria nulla deinceps ratione vel occasione perveniant, quia non est leve ante oculos summi Judicis discrimen, religiosis locis et Monasteriis Deo dicatis sæcularem præficere potestatem, et ei contradere pastoralis curæ sollicitudinem, qui quid sit Pastor ignorat, nec quærit lucrum animarum, sed pecuniæ censum ; nec in divinis cultibus servitium impendatur, sed ut suis usibus ad dominationis votum deserviatur.

Huc pertinet nota adjecta capiti 1. Capitularis Aquisgran. 1. ann. 803. quam in librum 1. retulit Tilius :

Tempore Adriani PP. et Caroli Magn. Imper. quando Paulinus Episcopus tenuit vices Apostolicæ sedis in Aquis, fuit factum istud capitulum propter hoc, quia laici homines volebant (al. solebant) dividere Episcopia et Monasteria ad illorum opus, et non remansisset ulli Episcopo nec Abbati, nec Abbatissæ, nisi tantum, ut velut Canonici et Monachi viverent.

Hic porro abusus non intra Occidentis fines sese continuit ; sed et postmodum in Orientem transiit. Editum est pronuper a viro singularis eruditionis Joanne Baptista Cotelerio, Regio linguæ Græcæ professore, Joannis Antiocheni Patriarchæ, qui sub sæculi duodecimi initium vixit, opusculum, quo demonstrare conatur, ὄτι οί τὰ μοναστήρια διὰ δωρεῶν λαμϐάνοντες, εἴτε άρχιερατιϰῶν, εἴτε βασιλιϰῶν, ϰαὶ ἐϰ τῶν μοναστηρίων ϰἐρδη ἔχοντες, ἀσεϐοῦσι. Ubi pauca superfuisse innuit Monasteria sua tempestate, quæ viris laicis ad vitam, vel ad duorum aut trium hæredum, quo modo apud nos precariæ dari solebant, non collata essent ab Principibus : graviterque invehitur in ejusmodi χαριστιϰαρίους, sic enim appellat quos nostri beneficiarios. Adeo ut mirum sit Theodorum Balsamonem ad can. 13. Synodi VII, Antiocheni istius Præsulis scripta improbare ausum fuisse, virum sacris initiatum. Ita nempe hac ætate principum suorum ausis nefariis applaudere soliti erant pontifices ipsi.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta Caroli VI. ann. 1407. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 184. bis :

Cum pro parte præcarissimi patrui nostri Johannis ducis Bituricensis et Alverniæ, ac Abbatis laici S. Hilarii Pictavensis, etc.

Alia Caroli VII. an. 1431 :

Considerantes quanta devotione veneratur Deus, et Sanctorum omnium memoria percelebris sine intermissione recolitur in ecclesia nostra S. Hilarii majoris Pictaviensis, cujus Abbas et fundator existimus, et nuper canonicatum in eadem obtinuimus ratione vicecomitatus nostri Thoarcii, etc.

Chartul. S. Vinc. Laudun. ch. 14 :

Ego Albertus Abbas S. Quintini et Gerberga uxor mea... Signum Alberti comitis. Signum Gerbergæ uxoris ejus.

P. Carpentier, 1766.

◊ Quam potissimum vero ob causam a principibus monasteria et abbatiæ laicis concederentur, docet Charta Philippi Rom. reg. ann. 1204. ex Cod. reg. 10197.2.2. fol. 63. v° :

Nos ut ipse (Henricus Lothar. et Brabant. dux) pro exaltatione nostra operosa voluntate desudet et ubique locorum imperiale commodum procuret, concedimus sibi et legitimis hæredibus suis in rectum feodum abbatiam Nivellensem, cum omni honore et eo jure quo etiam imperium et nostri antecessores Romani Imperatores et reges usque ad nostra tempora habuerunt. Insuper concedimus..... ecclesiam S. Servatii (Tungrensis) cum omni integritate, et eo jure, quo patri nostro Frederico et fratri nostro Henrico divis Romanis imperatoribus attinebat.

Ubi notandum jure feodali et hæreditario has ecclesias Henrico attribui. Et quidem Isabella uxor ejusdem Henrici inscribitur Abbatissa secularis ecclesiæ Nivellensis, in Chart. ann. 1267. ex eod. cod. fol. 35. r°. Nihil sane mirum videri debet, quod laici bona ecclesiarum sibi attribuere satagebant, quando episcopi ipsi parrochiales ecclesias in dotem consanguinearum

suarum assignare non dubitarent. Hujusce abusus, præter alia, testis est Charta ann. 1249. in Chartul. Campan. fol. 410. col. 1. :

Episcopus Pampilionensis erat tunc et est publicæ excommunicatus pro eo quod... quasdam neptes suas de bonis ecclesiarum parrochialium maritavit, dando marito cujusdam neptis suæ duas parrochiales ecclesias in dotem contra canonicas sanctiones.

Vide in Ecclesia 1.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbacomites, Etiam dicti sunt Abbates aliqui, qui simul erant Comites, ut Centulensis Monasterii Abbates, qui Comitis authoritate et nomine pollebant ut Pontivi ac Wimnacensis pagi limites contra hostes tutarentur, inquit Mabillonius pag. 77. tom. 3. Annal. Bened. n. 53.

Abbas Chorepiscopus. Vide Chorepiscopus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Clericulorum. In Ecclesia Aniciensi seu Podiensi, etiamnum, et in veteribus ejusdem Rituum codicibus MSS. primus inter decem Chori pueros Abbas vocitatur, ceruleaque veste decorus incedit, secundus Prior dicitur. Catalogus MS. rerum omnium et ministrorum ejusdem Ecclesiæ ann. 1536 :

Nomina Clericulorum, Guillelmus d'Avignonus Abbas, Anthonius de l'Espinace Prior, Johannes Canemin, Johannes Dolezon, etc.

In eadem Ecclesia duo e primariis Canonicis Abbates dicuntur propter duas Ecclesias urbis quarum titulo gaudent. In Ecclesia vero Claromont. secunda dignitas (ut aiunt) Abbas item appellatur, at nullo urbis aut alterius loci Ecclesiæ titulo donatus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Clocherii. Sic vocant in eadem Ecclesia Aniciensi eum qui pulsandis campanis præficitur, patrio sermone, l'Abbat dey clouchié. Tabularium Ecclesiæ Aniciensis :

Sequuntur illa quæ solvuntur in Tracta... quatuor porteriis iv. lib. xiii. sol. Abbati Clocherii xl. sol. ix. den.

Ejusdem occurrit mentio in libris ritualibus aliisque illius Ecclesiæ instrumentis. Is autem licet Laicus, cælibem tamen vitam agit communique Clericorum veste uti solet ; sed talari et cærulea dum officio in Ecclesia fungitur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Collegii. Vide Abbas populi.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Commendatarius. Vox nota. Vide Commenda.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Conardorum, seu Cornardorum. Apud Rothomagenses, Ebroicensesque hoc nomine vocari solebat Præfectus facotæ cujusdam societatis joculatorum hominum qui se Conardos appellari amabant. Hi primum ridendo castigare mores, atque in omne quod turpiter factum fuerat, ridiculum mittere aggressi, postmodum ipsi in tam illiberale amarumque jocandi genus proruere, ut horum Collegia dicteriaque regia et Ecclesiastica auctoritate tandem prohibita sint. Collegii hujusmodi Abbas renunciabatur cui major favebat sententiarum numerus ; quem honorem ut consequeretur, certatim quisque cæterorum emendicabat suffragia. Hinc querelæ eorum quibus sors fuerat adversa. Mercur. Gall. anni 1725. mense Aprili pag. 726 :

Cornards sont les Busots, et non les Rabillis.
O fortuna potens quam variabilis !

Abbas Conardorum, solemni pompa et ridiculo apparatu, mitra decorus et pedo pontificio, quotannis, Rothomagi curru, Ebroicis asino circumquaque vehebatur, frequenti tripudiantium Conardorum turba stipatus. Interea dum incederetur, in quosvis obvios absentesve jocosa dicta jactabant, vixque ullum alicujus nominis

elabi sinebant a suis mordacibus cantilenis, asperisque facetiis illæsum et immunem.

◊ Consule præterea Mercur. Franc. mens. Jul. ejusd. ann. pag. 1593.

◊ Rothomagi anno 1587. libellus typis mandatus est cui titulus :

Les Triomphes de l'Abbaye des Conards sous le Reveur en decime Fagot Abbé des Conards, contenant les criées et proclamations faites depuis son advenement jusqu'à l'an present. Plus, l'ingenieuse lessive qu'ils ont conardement montée aux jours gras en l'an 1540. Plus, le Testament d'Ouinet de nouveau augmenté par le commandement dudit Abbé, non encores vû. Plus, la Letanie, l'Antienne, et l'Oraison faite en ladite maison abbatiale en l'an 1540.

Eodem in Libello occurrunt Litteræ patentes Abbatis Conardorum, quibus ad Cardinalatum quemdam evehit nomine De Montalinos. Sic autem incipiunt :

◊ Provisio Cardinalatus Rothomagensis Julianensis, etc.

◊ Paticherptissime Pater, etc.

◊

Abbas Conardorum et inconardorum ex quacunque Natione, vel genitatione sint aut fuerint : Dilecto nostro filio naturali et illegitimo Jacobo a Montalinasio salutem et sinistram benedictionem. Tua talis qualis vita et sancta reputatio cum bonis servitiis... et quod diffidimus quod postea facies secundum indolem adolescentiæ ac sapientiæ tuæ in Conardicis actibus, induxerunt nos, etc. Quocircam andamus ad amicos, inimicos et benefactores nostros qui ex hoc sæculo transierunt vel transituri sunt... quatenus habeant te ponere, statuere, instalare et investire tam in choro, choris et organo, quam in cymbalis bene sonantibus, faciantque te jocundari et ludere de libertatibus franchisiis, etc... Vænundatum in tentorio nostro prope sanctum Julianum sub annulo peccatoris anno pontificatus nostri, 6. Kalend. fabacearum, hora vero noctis 17. more Conardorum computando, etc.

◊ His consentit Taillepied in Libro cui titulus :

Antiquités et singularités de la Ville de Rouen,

pagina 61 :

Les Conards ont leur confrairie à Notre-Dame de Bonnes-Nouvelles où ils ont un bureau pour consulter de leurs affaires. Ils ont succédé aux Coqueluchers il y a environ 50 ans qui se presentoient les jours des Rogations en diversitez d'habits. Mais parce qu'on s'amusoit plûtôt à les regarder qu'à prier Dieu, cela fut réservé pour les jours gras à ceux gui joüent les faits vicieux, qu'on appelle vulgairement Conards ou Cornards, auxquels par choix et election preside un Abbé mitré, crossé, et enrichy de perles, quand solemnellement il est traîné en un chariot à 4 chevaux le Dimanche gras et autres jours de Bachanales

◊ Leguntur insuper, ut me monuit D. Falconet, societatis Conardorum Cadomensis simul et Rotomagensis carmina, Maroti tempore condita, in illius poetæ ejusque adversariorum rixas. Extat etiam ad calcem Arest. Amor. edit. Rotomag. ann. 1587 :

Un arest rendu pardevant l'Abbé des Cornards en ses grands jours tenus à Rouen.

◊ Quamvis ut intra legitimos fines urbanæ cavillationis se continerent hujusmodi ridiculi Censores, singulis annis a Senatu Parisiensi ac postmodum à Rothomagensi licentiam postulare et impetrare tenerentur, e facetiis ad tam procacem scandalosamque calumniandi et maledicendi libidinem brevi deventum est, ut Episcopus Ebroicensis aliique quorum in diœcesibus simile quid fieri

consueverat, Conardorum societatem damnare et prohibere coacti fuerint. Codex actorum public. Præsidialis Curiæ Ebroicensis :

Ensuivent les charges de la confrerie de Monseigneur S. Bernabé Apôtre de N. S. J. C. créée et instituée par R. P. en Dieu Paul de Capranic au nom de Dieu notre Créateur, et d'icelui Monsieur S. Bernabé, en delaissant une derision et honteuse assemblée nommée la feste aux Cornards que l'on festoit le jour d'icelui saint etc.

Ibidem paulo post :

Ladite Confrerie de nouvel fondée et celebrée en l'Hôtel-Dieu de la Ville-d'Evreux en forme de conversion pour adnuller et mettre à néant certaine derision, diformité, et infamie que les gens de justice lays et autres de ladite Ville commettoient le jour de Monsieur S. Bernabé, qu'ils nommoient l'Abbaye aux Cornards, où étoient commis plusieurs maux, crimes, excez et malfaçons et plusieurs autres cas inhumains au deshonneur et irreverence de Dieu notre créateur, de S. Bernabé et de Sainte Eglise.

◊ In hoc S. Barnabæ festo eligi solebat Abbas Conardorum, aliis in locis Fatuorum. Sed cur hac die præcipua Conardorum festivitas explicare tentat D. le Beuf Canonicus Altissiodor. in epistola quæ in Mercurio anni 1725. mense Julio occurrit, censetque tubicines et cornicines, Gallis olim Corneurs, eosdem fuisse ac Cornardos patronumque agnovisse sanctum quemdam Arnulphum Tubicinem, cujus festivitas coincidit cum festo S. Barnabæ.

◊ Quidquid sit de vocis origine, constat eosdem aliis in locis Fatuos vocatos fuisse. Hinc celebris Mater fatua Divionensium de qua in Mercurio Januarii 1724. etc. Utique et hæc ridicula spectacula a festis Hypodiaconorum, Diaconorum, Kalendarum, atque Asinorum quæ Stultorum Festum dicebantur, et quotannis in ipsis Ecclesiis celebrari consueverant, originem traxisse arbitror. Vide in vocibus Festum, Kalendæ, Mater fatua.

P. Carpentier, 1766.

◊ Cæterum constat, teste D. Falconet, veteri Gallica lingua vocatum fuisse cornart, qui nunc vulgo dicitur visionnaire.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Confratriæ S. Yvonis, Primus inter Præpositos fraternitatis seu societatis erectæ in Capella S. Yvonis Parisiis via Jacobea. Litteræ Abbatis S. Genovefæ ann. 1350. ex Archivis ejusdem Capellæ :

Cum nuper inter nos nostro dicti Monasterii nostri nomine ex parte una, et Abbatem, præpositos, provisores seu gubernatores et confratres ac sorores Confratriæ Capellæ Beati Yvonis... quæstio oriretur.

In Charta Johannis Franc. Regis pro eodem Sacello ad supplicationem dilectorum nostrorum Abbatis et præpositorum Confratriæ.... nomine dicti S. Yvonis Parisiis ordinatæ.

P. Carpentier, 1766.

◊ Eodem nomine designatur princeps magnæ confratriæ Parisiis celeberrimæ, in Lit. ann. 1362 :

Cum Abbas, præpositus et confratres magnæ confratriæ Jesu Christi et Beatæ Mariæ Virginis, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Curiæ, Archicapellanus Curiæ Dalphini Viennensis. Literæ Andreæ Dalphini ann. 1223. pro Monasterio Calesii, tomo 2. Hist. Dalphin. pag. 377 :

Postulaverunt siquidem quatenus amore Dei Abbatiam haberem in domum propriam et cameram specialem, quo benigne et cum actione multiplici gratiarum concesso, postulatis addidi, quod Abbas loci esset Comitis specialis et proprius Capellanus, et si quando veniret in Curia, sine pudore etiam non invitatus posset interesse conviviis et avenam exigere, si opus haberet, non ut hospes, sed ut Abbas de Curia specialis.

Vide Abbas palatii.

Abbates Episcopi dicti olim in Sicilia, Catanæ et Montis Regalis Abbates ; quia cum a Regibus Siculis extructa essent iis in locis Monasteria, eorum Abbates postmodum a Summis Pontificibus Episcopi creati fuere, eorumque Ecclesiæ, Cathedrales factæ : hac tamen conditione, ut qui Abbas a Monachis eligeretur, esset et Episcopus. Bulla Urbani II. PP. pro erectione Episcopatus Catanensis apud Rochum Pirrum :

Præsenti decreto statuimus ut .. quicumque in prædicta Ecclesia a Monachis electus fuerit in Abbatem, idem populo quoque præesse debeat in Antistitem... Idemque Abbas et Episcopus, et Monasterium regulariter, et Clerum et populum universum canonice Rege domino opitulante procuret.

Ita Theobaldus primus Montis Regalis Monasterii a Guillelmo Rege Siciliæ ann. 1176. conditi Abbas, in variis Chartis Abbas et Episcopus Regalis Monasterii S. Mariæ novæ, seu Abbas et Episcopus nude inscribitur, apud eundem Pirrum. Fortunatus lib. 5. Poem. 1. de Cæsario Arelatensi Episcopo :

Qui fuit Antistes Arelas, de sorte Lirini,
Et mansit Monachus, Pontificale decus.

Vide Metropolim Salisburgensem tom. 3. pag. 290. et infra in Episcopus Abbas.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Esclaffardorum, Dux et præfectus initæ societatis ad mutuam deffensionem, inter Clericos Ecclesiæ de Romanis in Delphinatu. Ne hujusmodi Abbates seu potius rerum suarum defensores Clerici Laicique sibi eligerent, prohibet Ordinatio facta per arbitros inter Archiep. Vienn. et Capitulum, Clericos Civesque Romanenses, an. 1274. tom. 1. Hist. Dalphin. p. 132 :

Item cum Clerici Ecclesiæ de Romanis qui vulgariter Esclaffardi dicuntur, soleant seu consueverint sibi Abbatem facere, seu creare, ex quo multa mala, et pericula et scandala hactenus evenerunt, prohibemus ne de cætero Abbatem hujusmodi faciant, seu aliquem loco ejus, quocumque nomine censeatur : quod si quis officium hujusmodi susceperit, ipso facto chorum amittat. Hoc idem de Laicis inhibemus ne simile quid faciant ; quod si quis ex ipsis hujusmodi officium susceperit per dominum ejiciatur a villa.

Qui fuerint illi Abbates abunde explicat Statutum 37 Concilii Avenion. ann. 1326. a Gassendo editi ad calcem notitiæ Ecclesiæ Diniensis. Vide Esclaffardi.

Abbates Exemti a jurisdictione Episcopi seu Ordinarii, et nude a Romana Sede dependentes ex speciali privilegio, in quos acrius invehuntur S. Bernardus lib. 3. de Consider. cap. 3 et 4. et Petrus Blesensis Epist. 68 et 90. Scribit Matth. Paris ann. 1257. statutum fuisse Romæ a Summo Pontifice,

ut quilibet qui in Abbatem Exemtum ex tunc eligeretur, Romanam Curiam adiret confirmandus et benedicendus

. Vide V. Cl. Bosquetum ad Epistolas Innocent. III. PP. pag. 11. et infra in voce Monasteria exempta.

P. Carpentier, 1766.

Abbas Filius. Vide infra Pater Abbas.

P. Carpentier, 1766.

Abbates Irreligiosi, iidem qui Laici seu Milites, apud Baluz. inter Probat. Hist. Tutel. col. 439 et 486 : ex Bullis Urbani II. PP. ann. 1096. et Adriani. IV. ann. 1154 :

Si quæ vero ecclesiæ vel prædia Tutelensi monasterio pertinentia per Irreligiosos Abbates vel monachos laicis data, vel per laicos in aliorum monasteriorum facultatem circa legitimam possessionem usurpata sunt, vestro penitus monasterio restituenda præcipimus.

Consule Baluz. ibid. pag. 47, 49 et 93.

P. Carpentier, 1766.

Abbas Juvenum, idem qui mox Abbas Lætitiæ, apud Provinciales. Vide infra Charavaritum.

P. Carpentier, 1766.

Abbas Lætitiæ, vulgo l'Abbé de Liesse. Princeps annuus apud Atrebates societatis jocosæ, idem qui Insulis Rex stultorum, Valentianis Facetiarum princeps, et alibi aliter nuncupabatur. Is ex populo, sæpe etiam inter mercatores, electus a judicibus, magistratu et burgensibus, donabatur, quasi regiminis insigne esset, crocia argenti deaurata, ponderis quatuor unciarum, quam pileo affixam gerebat. Eidem assignabantur officiales et ministri, inter quos recensentur Magister hospitii et Heraldus : vexillum ex panno serico rubri coloris, scutis earumdem societatis et urbis insignitum fimbriisque ornatum, illum præibat, maxime cum circumvicinas civitates, ipsis interdum oppidi consulibus, aut aliis ab eisdem deputatis comitatus, adibat, ut ludis in iisdem agendis honorificentius interesset ; quod præcipuum erat hujusce abbatis officium, ut et præesse ludo, quem Atrebate Dominica Quinquagesimæ solemniter exhibere tenebatur, eoque convenientes ex proximis urbibus convivio excipere, amicitiæ earumdem colendæ gratiæ. Hæc ex Libris domus publicæ Atrebatensis ab anno 1431. quo primum mentio fit abbatis lætitiæ, ad annum 1540. quo ultimum de eodem agitur, descripta mecum perurbane communicavit D. Harduinus, Societatis literariæ Atrebatensis Secretarius perpetuus, quique de eo commentariolum legit in comitiis publicis ejusdem Societatis 30. die Martii ann. 1754.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Laicus. Vide Abbacomites, Abbas Irreligiosus, Abbas Miles et Abbas Sæcularis.

Abbates Milites, In aliquot chartis Occitanicis, dicti Laici Milites, qui certa Abbatiarum et Monasteriorum bona possidebant, eoque nomine ad earundem Ecclesiarum protectionem et tuitionem tenebantur. Pactum inter Simonem Comitem Montisfortis et Abbatem Moissacensem, 14. Septembr. 1212. in Regesto 30. Tabularii Regii ch. 13 :

Item in prædicta Concordia posuerunt, et concesserunt inter se prædictus Comes et prædictus Abbas, et Conventus, de illis mansis et bordariis, in quibus dominus Comes habebat suum Captemium pro Abbate Milite : ut de illis, in quibus debebat habere unam pro Captemio, pro Abbate Milite, etc.

Et infra :

Sciendum est quod quidquid habemus apud Moissacum, et in honoribus S. Petri, totum tenemus de Abbate : et exinde homagium nos facere debemus ; pro his autem omnibus debemus Captenere, et tutari dominum Abbatem et conventum et Ecclesiam S. Petri, etc.

Anno vero 1219. præstitum est hominium al revera Abbat, a Comite Monfortensi ; cujusmodi etiam a Philippo Rege Franc. qui Comitibus Tolosanis successerat, factum ann. 1284. arguit Charta ejusdem Regis, cujus hæc sunt :

Cum nobis constet quod ea quæ habemus et tenemus in villa Moissaci et Provilla, et in honoribus S. Petri Moissaci, pro Abbate Milite, Comites Tolosani a Monasterio Moissaci in feudum cum homagio tenuerunt, nos etiam recognoscimus nos tenere in feudum prædicta ab iisdem Abbate et Conventu, etc.

Ex quibus perspicuum fit Abbates Milites eosdem esse qui Abbatiarii dicti posterioribus sæculis apud Beneharnenses, Bigorritanos, et in vicinis Provinciis, qui primitus Abbates Laici, Abbats Laics in Consuet.

Beneharn. art. 1. § 30. seu nude Abbates nuncupantur in Tabulariis Ecclesiarum Luci, S. Savini, et S. Petri Generensis : Laici scilicet, qui decimas Ecclesiarum possident, et jure patronatus in iis gaudent. Horum ædes a quibus hæc jura pendent, ut plurimum Ecclesiis adnexæ sunt, censenturque nobiles, atque adeo a talliis et tributis sunt immunes, perinde ac agri iis attributi, ut qui quondam bonorum Ecclesiæ pars fuerunt. Ejusmodi Abbatum numerus propemodum infinitus est apud Beneharnenses et Bigorritanos, qui in Tabulis Monasteriorum Luci, S. Savini, et S. Petri Generensis, passim Abbatum appellatione donantur, quod Ecclesiarum Parochialium, quas Abbatiolas vocabant, et Fori Navarrenses Abbadiados, bona possiderent. Hinc etiam patet, Milites, Comitum et Ducum exemplo, bona Ecclesiastica invasisse, ea scilicet tempestate, qua bellis intestinis ac Normannorum irruptionibus tota conflagrabat Gallia, vel certe Ecclesias ipsas ac Monasteria bonorum suorum protectores illos delegisse, quibus, ut in sui tuitionem ac protectionem eos obstringerent, partem bonorum Ecclesiasticorum ipsasque decimas concessere. Epitaphium Gotofredi Episcopi Magalonensis apud Gariellum :

Militibus tulit Ecclesias, Comitesque coegit
Se versis vicibus subdere Præsulibus.

Vide Joan. Sarisber. Epist. 28 : Cujacium lib. 1. Feud. 1 cap ; Catellum in Hist. Occitan. pag. 627. 628 ; et Marcam in Hist. Beneharn. lib. 11. cap. 28. Nec multum diversi ab iis.

Abbates Laici, Apud Hibernos et Guallenses, de quibus ita Silvester Giraldus lib. 2. Itiner. Cambr. cap. 4 :

Hæc Ecclesia, sicut et aliæ per Hiberniam et Walliam plures, Abbatem Laicum habet. Usus enim inolevit et prava consuetudo, ut viri in Parochia potentes tanquam æconomi, seu potius Ecclesiarum Patroni et Defensores a Clero constituti, postea processu temporis aucta cupidine totum jus sibi usurparent, et terras omnes cum exteriore possessione sibi impudenter appropriarent, solum altaria cum decimis et obventionibus Clero relinquentes, et hæc ipsa filiis suis Clericis et cognatis assignantes. Tales itaque defensores, seu potius Ecclesiarum destructores, Abbates se vocari fecere, et tam nomen indebitum, quam rem quoque sibi assignari præsumpsere.

Abbates Mitrati, Quibus Episcopalia ornamenta, id est, Mitram, Sandalia, Chirothecas, ac Annulum deferendi a Summis Pontificibus indidem jura indulta sunt : quod non Episcopi duntaxat, quorum privilegiis detrahebatur, gravius tulere, sed ipsi interdum Abbates non probavere : adeo ut ejusmodi Mitratos acerbius perstrinxerint S. Bernardus Epist. 42 ; Petrus Blesensis Epist. 90 ; et Thomas Cantipratanus lib. 1. de Apib. cap. 6. Vetus est Episcoporum querela,

Monachos jura Episcoporum insatiabiliter ambire

, ut est in Chronico Casin. lib. 4. cap. 80. et tamen incredibile dictu quam late hoc privilegium indultum legatur. Unde cum offenderentur Episcopi, quod in Conciliis et Synodis Abbates, quibus jus Mitræ erat, ab Episcopis non distinguerentur, hoc discrimem instituit Clemens IV. ut in Synodis exemti Mitris aurifrigiatis, sed sine gemmis, laminisque aureis vel argenteis utantur, non exemti simplicibus albis et planis : in aliis vero locis utrisque iis uti Mitris liceat, quas Sedis Apostolicæ indulta

permiserint, Viterbii 19 Kal. Septembr. anno 2. Descripta bulla legitur in Tabul. Episcop. Ambian. Fol. 50. v. et in alio Fol. 11. At in Ordine Præmonstratensi Abbates Mitra aut Chirothecis non utuntur, ex communi consilio Abbatum ejusdem Ordinis,

ne forsan ex ipsis supercilium elationis quis assumat, aut sibi videatur sublimis, cum his uti se viderit, quæ Pontificibus, et majoribus Ecclesiarum Prælatis a Sede Apostolica sunt concessa.

Verba sunt Innocentii III. PP. lib. 1. Epist. p. 118. qui istud Decretum suo firmavit. Vide Statuta ejusdem Ord. dist. 2. c. 1. dist. 4. cap. 1. Interdum etiam Summi Pontifices potestatem Legatis suis indulsere jus Mitræ Abbatibus, quos ad id eligerent idoneos, concedendi, cujus rei exemplum prodit Historia Monasterii S. Nicolai Andegavens. pag. 107. Vide Goffridum Vindocin. lib. 2. Epist. 27 ; Chronicon. S. Sophiæ Benevent. pag. 689 ; et Decreta Calomani Regis Hungar. lib. 2. cap. 37.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Notariorum, Vide Abbas populi.

Abbas Palatii, qui alias Archicapellanus. Vide in voce Capellanus. Apud Ughellum in Archiepiscopis Salernitanis, Dauferius Archidiaconus et Abbas Capellæ Palatii subscribit Diploma Amati Archiepisc. Salern. circa ann. 990. pag. 509. 511. Sed hoc loco Abbas idem valet ac Curio, Presbyter Ecclesiæ.

Abbas Populi, Genuensibus dictus Prætor, seu Rector Populi Genuensis. In conventionibus initis inter Carolum Regem Siciliæ et Commune Genuæ anno 1307. in Bibl. Regia, non semel mentio fit Nicolai Frambe Abbatis Populi. Joan. Villaneus lib. 9. cap. 93 :

Nel detto anno i Capitani di Genova et l'Abao del Popolo, et la podesta, etc.

Raymondinus de Casali Abbas Populi Januensium, in quadam Epistola ann. 1320. ex Archivo S. Victoris Massil. Altera ejusdem Archivi Epistola ann. 1329 ;

Magnæ nobilitatis et discretionis viris amicis suis carissimis DD. Capitaneo, Vicario et Abbati populi civitatis Januæ

. Rymer. tom. 4. pag. 702 :

Rex viris providis et discretis, Potestati, Capitaneis, Abbati populi, et Anxianis civitatis et communitatis de Janua, salutem, etc.

Sed et observat Octavius Ferrarius in originibus Linguæ Italiæ, Brixiæ Decurionum primores, et Mediolani Collegiorum et sodalitiorum, imo mercatorum atque opificum præfectos, Abbates etiamnum appellari. Abbate del Collegio, apud Dandem in Purgat. cant. 26. Eadem nomenclatura præterea donatus is qui Peræensibus seu Galatinis ὁμοφύλοις imperitabat, eo a Rep. Genuensi legatus seu Consul missus. Pachymeres lib. 13. cap. 27 :

Γενουΐται μὲν οὗν οἱ ϰατὰ πόλιν ἄρτι πρώτως παρὰ τοῦ σφῶν συνεδρίου Ἀϐϐᾶν δεξάμενοι· δηλοῖ δὲ ἡ φωνὴ τὸν ἡγούμενον. Ἔχει δ᾽ οὗτος τὴν τοῦ δήμου προστασιαν, ὡς παρὰ Ρωμαίοις ὁ Πραίτωρ τοῦ δήμου πάλαί.

Ita forte Genuenses Rectores suos appellarunt, quia præcipuæ nobilitatis viros Antianos, seu γέροντας vocabant, quomodo apud Suidam δημογέροντες, ὁι τοῦ δήμου ἐντιμότατοι olim dicti. Hesychius, γέροντες ἒντιμοι. In Mediolanensium etiam statutis crebra est mentio Abbatum Collegii notariorum et artificum, qui scilicet certo tempore electi præerant toti collegio, de quorum officio agitur in 1. parte cap. 344. 345. Aquis Sextiis etiamnum quotannis eligitur Abbas populi, qui cum pompa intersit processioni illi per totam Provinciam celebri, quæ fit die festo SS. Corporis Christi.

P. Carpentier, 1766.

◊ Plures quandoque, ut scribit Muratorius

tom. 4 Antiq. Ital. med. ævi, col. 131. fuerunt Abbates populi, ad quos delata est interdum præcipua reipublicæ potestas ; quod Genuæ potissimum et Placentiæ fuit in usu. Chron. Estense ad ann. 1307. apud eumd. tom. 15. Script. Ital. col. 356 :

Dom. Albertus Scotus cum suis sequacibus intraverunt burgum de Valdetaro, et similiter in rocham Bardæ ; et ex hoc rumor magnus fuit in civitate Placentiæ ; et incontinenti ad defensionem eorum fecerunt duos Abbates, qui regere deberent dictam civitatem et populum.

Hanc vero dignitatem plebeiis nonnunquam hominibus collatam fuisse discimus ex Alb. Mussato, lib. 5. cap. 1. Hist. Aug. ubi de Henrico VII proficiscente Genuam :

Abbas, scilicet plebeius vir, more patriæ populi præfectus, cum Potestate et primoribus civitatis plebeque tota, obviam processit.

Ubi tamen plebeius vir fortean appellatur, quod plebeiis hominibus seu populo præesset.

Abbas Præbendarum, Charta Fundationis duarum Præbendarum in Ecclesia Folliacensi ad Corbeiam ann. 1211. in Spicilegio Acheriano tom. 13. pag. 333. sic inscribitur :

Radulfus Dei gratia Archidiaconus Pontivensis, et dictus Abbas Præbendarum Sancti Matthæi apud Corbeiam, etc.

Abbas Regalis. Vide Monasteria Regalia.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Scholaris, Litterarii gymnasii primarius Præfectus, Gymnasiarchus, Gall. Chef des Écoles, Principal, Recteur. Annal. Bened. tom. 4. p. 48. ex epistola inter Gerbertinas cxlii :

Qua de re Adalbero Archiepiscopus et Gerbertus Scholaris Abbas... una congratulabantur.

Vide Willegisi relationem de homicidio scholaris, ann. 976. ap. Gudenum in Cod. Dipl. tom. 1. p. 356.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas Secularis, Idem omnino qui Abbas Laicus. Tabular. Brivatense ann. 1276. fol. 174 :

Petrum de Monteacuto Abbatem Secularem in Ecclesia Brivatensi, etc.

Hujusmodi Abbatem habuere Sithenses Monachi Fridogisum Caroli Magni consanguineum, de quo Iperius in Chron. S. Bertini tom. 3. Anecd. Marten. col. 505 :

Fridogisus hujus loci Abbas undecimus...... Canonicus Secularis et Abbas S. Martini Turonensis... quia secularis erat cum Canonicis secularibus vivere præelegit in Monasterio S. Audomari.

In actis capitul. S. Martini Turon. Rex Galliarum ejusdem Ecclesiæ Abbas esse legitur :

Dominus noster Rex, qui caput et Abbas ejusdem Ecclesiæ exsistit.

Abbas secundarius, Dictus præpositus Monasterii, seu, ut hodie eum vocant, Prior, quod vices ageret Abbatis primarii. Regula S. Benedicti cap. 65. de Præpositis :

Qui æstimantes se secundos esse Abbates, assumentes sibi tyrannidem, scandala nutriunt.

Sidonius lib. 7. Epist. 17 :

Quæso ut Abbas sit Frater Auxanius supra Congregationem, tu vero et supra Abbatem.

Vide Savaronem.

Abbates denique dictos, licet improprie, Decanos rurales, scribit Joan. de Deo in Pœnitentiario lib. 5. c. 11.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbas superbus, Pica Brasiliæ, Ramphastus, Rhinoceros, avis volucris Indica ingentis rostri. Vide Hofmann V. Pica Brasiliæ.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatis Anniversarium. Vide Anniversarium.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbasia, Abbatissa. Charta anni 303. ex Bullario Fontanellensi fol. 114 :

Alicia permissione divina Monasterii S. Salvatoris Ebroicensis humilis Abbasia totusque ejusdem loci conventus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatatus, Dignitas et officium

Abbatis, ut Episcopatus Episcopi. Statuta Ord. Cisterc. inter Anecd. Marten. tom. 4. col. 1573. C :

Si autem gratum sit memorato Principi, quod idem frater Johannes Abbatatui ejusdem Villeriensis monasterii cedat... præfatus serenissimus Princeps nominet quemcumque Monachum ad regimen vel Abbatatum sæpe dicti Monasterii.

Iterum occurrit ibidem col. 1585. B. et 1592. D. necnon inter Acta SS. April. t. 1. pag. 803. C. ubi pro Abbatia ipsa integroque illius dominio accipitur :

Præsentibus illustri Joanne Alzina dicti Monasterii et Abbatiatus vigilantissimo gubernatore.

Vide Abbatia 4.

Abbatia, Monasterium cui præest Abbas, vel Abbatissa. Vox nota.

2. Abbatia, ipsum Abbatis regimen ac gubernatio, Dignitas abbatialis. Concilium Meldense ann. 845. cap. 10 :

Talis Abbatia, quæ Paternitas Latino nomine dicitur, funditus removeatur.

Historia Beccensis MS. pag. 53 :

Ipse D. Anselmus ante Abbatiam et in Abbatia positus, etc.

Acher. Spicil. tom. 7. pag. 492 :

Defuncto Luipone (Pseudo-abbate) per quem ante Abbatiam et in Abbatia navis Ecclesiæ nostræ onerosa peccatis nostris in gravissimas syrtes defluxerat.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

3. Abbatia, Ecclesia Parochialis, maxime illa quæ Curatum habebat primitivum, qui non semel vocatur Abbas in veteribus instrumentis : hinc in antiquis Foris Navarræ lib. 1 et 2 Parœcias vocant Abbadiados. Pari ratione Ecclesiæ parochiales etiam dictæ sunt Monasteria ; unde antiqua vox Gallica Le Monstier, quæ de qualibet Ecclesia intelligitur. Charta Richardi III. Norman. Ducis apud Acherium, tom. 7. Spicil. pag. 200 :

Concedo Abbatiam quæ appellatur Porthail, quæ sita est juxta aquam Jorfluctum cum portu, etc.

Tabularium Ecclesiæ Aptensis fol. 3 :

Offero Domino Deo omnipotenti et Ecclesiæ S. Mariæ sedis Aptensis, cujus beneficiis utor, hoc est Abbatiam S. Martini cum ædificiis ibi eminentibus, cum mansis Equitum et pagensium... Est namque ipsa Abbatia in Comitatu Aptensi fere millibus sex disparata a civitate.

Charta Lotharii Regis pro Monasterio S. Eligii Noviom. circa annum 980 :

Abbatia quoque S. Stephani juxta prædictum Cœnobium sita cum terris, etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Abbatiæ nuncupantur præterea reditus ecclesiæ parrochialis ab Abbatia dependentes : quod et de prædiis aliisque bonis, quæ nunc Prioratus appellantur, intelligendum est, ut in Abbatia 4. Charta Roric. episc. Laudun. ann. 15. Lothar. reg. ex Chartul. S. Vinc. Laudun. :

Concessimus igitur præfato Reinoni canonico et sancto loco Vincentii supradictam terram, hoc est, dimidiam Abbatiam S. Hilarii, et ecclesiam ejus cum altari ex integro, salvo ecclesiastico jure, synodorum scilicet et graduum sacerdotum.

Charta Ludovic. VI. reg. Franc. ann. 1112. ex Chartul. Maurigniac. :

Ecclesiam ergo B. Martini de Veteribus Stampis, in qua decem adhuc canonici morabantur.... et omnem Abbatiam ejusdem Ecclesiæ, quæ nostra propria fuit, monasterio Sanctæ Trinitatis... donavimus.

Bulla Adr. IV. PP. in Chartul. Campan. fol. 14. v°. col. 2 :

Ecclesiam S. Clementis, quæ vocatur Abbatia, curam decaniæ, præbendam S. Petri, etc.

Charta Jac. reg. Aragon. ann. 1229. ex Bibl. reg. :

Nemo... atemptet monasterium Crassense, vel aliquid de Abbatiis sive prioratibus ejusdem, de honoribus vel hominibus suis, sive possessionibus vel rebus eorum alicubi impedire, capere, etc.

Vide infra Abbassia et Abbatia terra.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

4. Abbatia, Dominium et possessiones

ad Abbatiam pertinentes. Chronicon S. Trudonis apud Acherium Spicil. tom. 7. pag. 358 :

Nec minus interea in ædificandis per Abbatiam Ecclesiis... fideliter operam dabat... Ecclesiæ quas per Abbatiam novas ædificavit... sunt hæ... Prima major nostra Ecclesia ; secunda S. Mariæ semper Virginis in oppido nostro ; tertia S. Gengulfi Martyris in eodem ; quarta etc.

Mabill. Annal. Bened. tom. 4. pag. 184 :

Nam dum Abbatiam, id est, Abbatiæ possessiones perlustrare vellet, etc.

P. Carpentier, 1766.

5. Abbatia, monachorum ex aliquo monasterio delectus ad institutionem alterius novæ abbatiæ. Epist. S. Bern. apud Marten. tom. 1. Ampl. Collect. col. 738 :

Si forte ad opus fratrum nostrorum naves adduxerint et requisierint Abbatiam, quam missuri eramus, nuntius vester habeat nos excusatos in hæc verba : Fratres quidem parati erant, et Abbatia ordinata : sed dominus Aleanus nuntius domini regis Siciliæ dixit, quia rex non requirebat nisi duos fratres, qui præcederent alios ad videndum locum : cum autem placuerit domino regi, significabit nobis voluntatem suam de tota Abbatia simul mittenda.

P. Carpentier, 1766.

Abbassia, pro Abbatia, eadem notione qua supra num. 3. Charta ann. 1032. inter Instr. tom. 6. Gall. Christ. col. 176 :

Donamus aliquid de alode nostro,...... hoc est, Abbassiam S. Eusebii cum suis cellis, vel cum omnibus adjacentiis suis.

L. Favre, 1883–1887.

Abbatia Apostolicalis, quæ Sedi Apostolicæ sine medio subjecta est. Charta Henr. I. reg. Franc. ann. 1058. ex Tabul. Fossat. :

Usque in ævum Apostolicalis atque regalis Abbatia existat.

Vide supra Abbates exemti.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatia Canonialis. Sic dicta quod hujus Abbas esset Canonicus : Nova Gal. Christ. tom. 4. col. 177. D :

Ego Johannes Borbonius Vicarius et Administrator Lugdun. Ecclesiæ, etc. Deinceps Deo dante non tollam de vestra communi possessione (Canonicos Lugdunenses alloquitur) me sciente, Abbatias Canoniales, quas nunc Canonici tenent.

Vide Abbas Canonicorum. S^a Rosa de Viterbo vol. 1. pag. 31. voce Abbade Conego exempla affert monasteriorum capitulis ecclesiasticis incorporatorum sub conditione ut inter canonicos quidam Abbatis nomen gereret titulo monasterii exstincti.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatia sempiterna. Sumitur juxta Lobinellum in Glossario Historiæ suæ Britannicæ ut et Monachia pro feudo jure morticinii donato, Gall. Fief amorti. Pag. 219. tom. 2. ejusd. Hist :

Hoel Comes dedit S. Catuodo villam Dargoth in Abbatia Sempiterna ;

pag. 250 :

Rudast, filius Orscandi Venetensis Episcopi dedit S. Catuodo in Abbatia Sempiterna villam in prospectu maris, etc.

Lud. le Pelletier Epitome fundationis S. Nicolai Andegav. pag. 23 :

Hoellus Nannetensis Comes dedit insulam in Ligeri fluvio Denaralis nomine, Deo et S. Nicolao, in præsentia Hamonis Abbatis in Abbatia Sempiterna pro salute animæ suæ.

Chartularium Monasterii Kemperlegiensis :

In Oceano Britanniæ.... bellam habebat insulam nomine Britannico Guedel appellatam ; quam olim Normannorum rabies devastaverat, et ejus colonos inde exulaverat. Hanc itaque.... in Perpetuam Monachis Abbatiam tribuit.

P. Carpentier, 1766.

Abbatia Terra. Dominium et possessiones ad abbatiam pertinentes. Chron. Sublac. apud Murator. tom. 4. Antiq. Ital. med. ævi col. 1041 :

Pontificali itaque præcepto reconfirmavit (Leo IX. PP.) monasterio Sublacum et totam Abbatiam terram, etc.

Vide supra Abbatia 3.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatialis, Ad Abbatem pertinens, ut Abbatissalis, ad Abbatissam spectans. Rymer. tom. XIV. pag. 32 :

Nominibus ad dignitatibus Abbatialibus et Abbatissalibus seu aliorum dignitatum etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatiani, Abbatibus subditi, addicti, ut Episcopani Episcopis, apud Guibertum lib. 3. de vita sua cap. 5.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatiare, et Abbatiari, Abbatis vel Abbatissæ munus obire, Abbatiæ præesse. Spicileg. Acher. tom. 5. pag. 45 :

Fratres ejus Ecclesiæ elegerunt Stephanum, qui cœpit Abbatiari anno Dominicæ Incarn. 1023.

Guibertus lib. 1. de vita sua cap. 7. Item, Chronicon Episcoporum Elbigensium non semel. Vide Abbatisare quod idem sonat.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatiarii, Apud Beneharnenses et Bigorritanos. Iidem qui Abbates milites, seu Abbates Laici, quos vide.

P. Carpentier, 1766.

Abbaticius, ut Abbatialis. Jure abbaticio, id est Abbatis potestate et dignitate. Chron. Centul. tom. 6. Collect. Histor. Franc. pag. 229 :

Post ejus (Angilberti) sanctum transitum, filius ejus Nithardus..... Centulensibus jure Abbaticio prælatus est.

1. Abbatiola, Capella, Sacellum, Ecclesiola, Ecclesia minor, seu Minus, ut vulgo loquimur, Beneficium. Capitula Caroli C. ann. 853. cap. 3 :

Missi inquirant de Capellis et Abbatiolis ex casis Dei in beneficium datis.

Charta ann. 903, apud Perardum in Burgundicis :

Fulberti videlicet Abbatis ipsius Abbatiolæ S. Joannis.

Chronicon Corbeiæ novæ :

Dominus Liudwicus Imp. tradidit Monasterio locum Huxeri, cum omnibus finibus suis, Evesburg et Meppiam Abbatiolas, et cætera prædia in Aquilone.

Charta Leonis IX. PP. apud Meurissium in Episcopis Metensib. pag. 356 :

Præterea vero Ecclesiam, immo Abbatiolam S. Felicis ipsi loco adjacentem, etc.

Vide Monachum Sangall. lib. 1. cap. 14 ; Fulcuinum de Gest. Abbat. Lobiens. cap. 28 ; Doubletum in Hist. Sandionys. pag. 465. 779 ; Annales Noviomenses Vassorii p. 693. etc. Observavimus supra in veteribus Foris Navarræ lib. 1. et 2, Curas appellari Abbadiados. Eo nomine, ait Mabillonius pag. 315. tom. 3. Annal. Bened. olim insigniebantur Ecclesiæ in quibus unus aut alter Clericus erat. Vide Abbatia 3.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

2. Abbatiola, Parvula Abbatia, in qua scilicet pauci Monachi, et res modica, apud Acherium Spicil. tom. 2. pag. 236.

Abbatisare, Abbatem agere. Liber de Morimundensis Cœnobii in agro Mediolanensi desolatione :

In hac autem (Abbatia) eodem tempore Abbatizabat vir venerabilis dominus Florius.

Chronicon Casauriense lib. 4 :

Et exclusum judicio, iterum coegit Abbatisare.

Cæsarius lib. 6. Mirac. cap. 10 :

Quæ hodie Abbatisat in jam dicto Cœnobio.

Utitur et lib. 7. cap. 40 ; ut et Laurentius Leodiensis in Episcop. Vird. pag. 343 ; Chronicon aulæ Regiæ cap. 9 ; Matth. Paris. ann. 1257. Chronicon Savigniacense ; vetus Charta apud Brandaonem lib. 15. Monarch. Lusit. etc.

P. Carpentier, 1766.

Abbatizare, abbatem agere, abbatiæ præesse, in vita S. Giraldi de Salis apud Marten. tom. 6. Ampl. Collect. col. 999 :

Cum enim Bernardus Abbatizaverit anno Domini millesimo centesimo decimo quarto etc.

Abbatissæ, Præfectæ Monasteriis Virginum, seu Sanctimonialium, Matres Monasteriorum, uti a quibusdam vocantur, Matres Monacharum, apud Joannem de Janua :

Abbatissæ, quæ Sanctimonialibus præesse videntur,

in concilio Parisiensi

ann. 829. lib. 3. cap. 18. Earum illæ subiere locum, quas Diaconissas appellabant, quæ in sacris Liturgiis ac Synaxibus, sequiori sexui præibant, ut suis locis docemus. Prohibentur vero Abbatissæ

foras evagari, aut inter villas residere, suisque voluptatibus deservire

, in Epist. Ludovici Pii ad Sicharium Archiepisc. Burdegalensem. *Vide Mater. Vox Abbatissa legitur in inscriptione anni 569 apud Murat. 429. 3.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatissa Commendataria. Editio nova Diplom. Belg. Miræi tom. 1. pag. 35.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatissalis. Vide Abbatialis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatissas etiam dictas reperimus lenas et meretricum magistras in Computis ann. 1414 et 1426. Quam improprie vero, ut nomen quod illis tantum competit quæ virtutis, modestiæ et castitatis Magistræ sunt, iis tribuatur quæ omnis flagitii Auctores existunt.

P. Carpentier, 1766.

◊ Antiquior est hæc ipsa acceptione nomenclatura, ut colligitur ex Comput. ann. 1400. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 153. col. 1 :

Abbatissæ levium mulierum pro vino, decem solidos Turon.

Lit. remiss. ann. 1408. in Reg. 162. Chartoph. reg. ch. 395 :

Rogaminibus eorum applaudendo... ad lupanar accessit, et domum Abbatissæ ipsi tres subintraverunt, dictaque nova meretrice in eadem domo non reperta, etc.

Aliæ ann. 1451. ex. Reg. 181. ch. 31 :

Le suppliant fut requis à aller querir une jeune femme au bourdeau de la ville de Thoulouse, que l'Abbeesse ou maistresse lors dudit bourdeau avoit promis de bailler.

Sed et earum domus nomine Abbatiæ designabatur. Lit. remiss. ann. 1389. in Reg. 137. ch. 81 :

Oye la supplication qui faite nous a esté de la partie des filles de joye du bordel de nostre ville de Thoulouse, dit la grant Abbaye, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatissiatus, us, Munus et dignitas Abbatissæ. Apud Marten. tom. 2. Ampliss. Collect. Col. 1544. C :

In Abbatissiatu Coloniensi præsentationis tuæ.... rationem habuimus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbaticium, Munus Abbatis. Chartular. Monasterii de Landevenec fol. 151 :

Et ideo propria jussit ordinare ad Abbaticium supradicti sancti etc.

Idem habetur apud Lobinel. tom. 2. Hist. Britann. pag. 79. Britonibus Abbati, vel Abbati, unde Abbatitium duci videtur, est domus Abbatis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbaticulus, Diminut. Abbatis, in Vita S. Bernardi tom. 2. col. 1195. A, Edit. 1690.

Abbatiuncula, in Charta Caroli Simplicis Reg. Franc. apud Baldricum Noviom. lib. 1. Chron. Camerac. cap. 67.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Abbatus, Abbas. Charta Verberti et uxoris ejus Plectrudis pro Monast. S. Martialis Lemovic. :

Aut si fuerit ullus omo aut ulla persona potente qui ista condonatione inquietatem tradere voluisset, aut ad servientes Beatum Martialem tollere voluisset neque Monachus, neque Laicus, neque Abbatus venissent in memoriam apud Dominum sit ista condonatio etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Hæc prorsus delenda sunt ; legendum quippe Albatus pro Abbatus, quo nomine Clericus significatur : sicque aperta est hujusce loci notio. Vide in Alba 3.

P. Carpentier, 1766.

Abbazium, Abbatis munus, vel ipsa Abbatia. Charta ann. 909. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 257. col. 2 :

Acta est autem hæc precuria traditio publice Treveris in monasterio S. Maximini, adstante Eberhardo ipsum Abbazium tenente.

« Habba » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 4, col. 148a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/HABBA

HABBA, pro Abbas. Instrum. ann. 873. apud Mabillonium lib. 6. de Re Diplomatica pag. 543 :

Et vendidit homo, qui fuit (nomine) Egiga Habba de jam dicto Monasterio.