ARCA 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 arca » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 357b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA01

1. ARCA, Arcella, Acatura, Voces Gromaticis et Agrimensoribus familiares, apud quos Arcæ dicuntur, signa finalia per possessionum extremitates constituta, sive constructa. Frontinus de Coloniis :

Adrianus ager... finitur per rationem Arcarum, riparum, etc.

Idem :

Limitum delineatio est per rationem Arcarum.

Lex Wisigoth. lib. 10. tit. 3. § 3 :

Quotiescunque de terminis fuerit orta contentio, signa, quæ antiquitus constituta sunt, oportet inquiri : id est, aggeres terræ sive Arcas, quas propter fines fundorum antiquitus apparuerit fuisse constructas, congestas.

Charta Theodemiri Regis Gallæciæ æræ 610. apud Bivarium in Notis ad Pseudochronicon Maximi pag. 451 :

Unicuique civitati suam tribuimus diffinitionem, seu portionem, ac per villarum cacuminaque montium, seu antiquorum castrorum, vel Archarum confinia eis terminos ingessimus.

Est igitur Arca nomen genericum, quo termini omnes significantur. Gloss. Lat. Gr. Arcæ, ἄρϰα ϰτισμάτων, leg. ϰτημάτων. Papias : Arca, ab Arcendo dicta, fines enim agri custodit, eosque adiri prohibet.

◊ At cum Arcæ a cæteris limitibus, forma et figura diversæ fuerint, censendum potius peculiarem et propriam fuisse appellationem certi cujusdam termini, cujus cum usus creber esset in finiendis agris, factum inde, ut cæteri limites Arcarum vocabulo intelligerentur. Nam Hygenus de Limitib. constit. pag. 222. Arcam repræsentat forma quadrata, atque intus cava, quemadmodum sunt arcæ, sive cistæ, unde et nomen inditum ; cum cæteri limites, ut varia et diversa figura, ita et appellatione ab eodem donentur. Vide Salmasium ad Solin. pag. 1206. Vetus Placitum ann. 17. Ludovici Pii, editum a V. Cl. Stephano Baluzio in Append. ad Capitul. num. 34 :

Et perquisierunt terminos de ipsa villa, Archas et fixorias et vindenates... et testificaverunt et juraverunt, et fuerunt per ipsas Archas et fixorias.

Alia ann. 881. n. 116 :

Cellam S. Clementis cum... terminis suis alque Archis.

Occurrit ibi rursum, et in aliis ibid. n. 118. 119. Vide S. Rosa de Viterbo Elucidar. tom. 2. pag. 109. voce Mamoa. Charta Alphonsi III. circa ann. 897 : (Confirmamus antiquos limites,)

quos priores nostri interposuerunt et ageres terræ sive Archas, prope quos fines fundarunt, apparuerunt antiquitus fuisse congestas, atque constructas : lapides, quos per indicia terminorum notis evidentibus sculptos vel constat fuisse fixos, etc.

quæ conferas cum lege Wisigothorum loco supra laudato, ubi monendum in Hispanico esse era, unde interpres videtur legisse areas.

Arcella, ab Arca, diminutivum. Vitalis Gromatic. :

Invenies Arcellam in trifinio positam.

Frontinus :

Asculanus ager terminis Claudianis in modum Arcellæ est demeritus.

Apud Cæsarium in Regula ad Virgines cap. 26. Arcella, cistula est. Arcellula, apud Gregorium Turon. lib. 10. Hist. cap. 16. Vide Theodericum in Hist. Translat. S. Celsi Episc. Trevir. n. 17.

Arcatura, Eadem notione apud Senatorem lib. 3. Ep. 52 :

Miramur, tanta animositate fuisse litigatum, quod aut terminis, testibus, aut fluminum ripis, aut Arcaturis constructis, aliisque signis evidentibus constat esse definitum.

ARBUTA 2. ARCA © École des chartes.

« 2 arca » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 357c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA02

2. ARCA, Carcer, Gall. Prison, et forte Carcer cœcus, seu locus carceris depressior, Gall. Cachot, sic dictus, quod sit sub fornice, quem appellamus Arche, Voute. Tabularium Monasterii S. Maxentii Pictav. :

Petrus filius Christiani de Pampro dudum pro malis, quæ dicebat et faciebat Monachis suis dominis, captus est et compeditus, et in arca missus.

Ibidem :

Aymericus Calvet captus fuit et compeditus, et in eadem Arca missus ; unde exiit per sigillum Comitis et Episcopi.

Etiamnum quasi ab Arca, Gall. Coffre, dicimus : Coffrer quelqu'un, pro Aliquem in custodiam tradere.

1. ARCA 3. ARCA © École des chartes.

« 3 arca » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 357c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA03

3. ARCA, Arcula seu sacra pyxis in qua SS. Eucharistiæ Sacramentum reconditur apud Ludewig. tom. 6. Reliq. MSS. pag. 201. Ubi tamen scribitur Archa, pro Arca. Hinc

P. Carpentier, 1766.

Arca vel Archa, Feretrum, theca in qua reconduntur sacræ Reliquiæ. Ordinar. MS. eccl. S. Petri Insul. :

Archa B. M. visitata cum aliis Archis, videlicet SS. Euberti et xj. millium Virginum, defertur ad ipsam processionem candelis et tædis accensis.

]

2. ARCA 4. ARCA © École des chartes.

« 4 arca » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 357c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA04

4. ARCA, Fiscus, thesaurus publicus, non semel in Inscriptionibus, Arca Pop. Rom. apud Grut. 1033. 8. Arca publica, 386. 4. Judex arcæ Galliarum 455. 10.

Arca vicarianæ sedis

, apud Senatorem lib. 2. Epist. 24. Vita Ludovici Pii ann. 814 :

Ut singulis annis septem millia solidorum auri Arcæ publicæ inferet. In Arca publica functionem exsolvere,

in Lege Wisig. lib. 5. tit. 14. § 19.

Arcæ Ecclesiarum, quibus olim præfecti erant Diaconi. Paulinus lib. 4. de Vita S. Martini :

Protinus astanti Diacono, quem more priorum
Antistes sanctæ custodem legerat Arcæ.

Inde Arcarii, Arcarum Ecclesiæ custodes, de quibus infra. Vide Aricula 1.

Arca Pecuniæ, apud Anastas. in S. Stephano. Hinc

P. Carpentier, 1766.

Arca Monetæ, Jurisdictio quæ de re monetaria judicat, Gall. Cour des monnoies. Charta Henr. I. reg. Angl. circ. 1108. inter Instr. tom. 11. Gall. Christ. col. 157 :

Omnia autem placita,... exceptis solummodo placitis de expeditione mea, et bello, si ortum fuerit, de placito monetæ, quod quidem in abbatis curia judicabitur, sed apud Arcam monetæ terminabitur.

P. Carpentier, 1766.

Archa, Oblationes, quæ in arca, Gall. Tronc, immittuntur. Charta apud Cencium inter Census eccl. Rom. :

In die Jovis sancti et die Veneris, si episcopus S. Rufinæ recipit jus, quod consuevit habere, videlicet Archam et altare, ex quo pulsatur ad matutinum usque dum finitur officium, etc.

L. Henschel, 1840–1850.

Archa Pietatis, Arca da piedade, Lusitanis olim Arca in quam immittebantur oblationes, quibus redimendi erant captivi. Vide S. Rosa Elucidarii Suppl. pag. 10.

P. Carpentier, 1766.

Arca inter insignia ecclesiarum collegialium, ut et communiarum jura, recensetur. Bulla Sixti PP. IV. ann. 1483. inter Instr. tom. 2. Hist. Meld. pag. 263 :

In collegiatam ecclesiam cum Archa, sigillo et aliis collegialibus insigniis... erigimus.

Libert. villæ de Sarlato ann. 1370. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 339 :

Super jurisdictione, Archa consulatu et domo communi de Sarlato, etc.

Occurrit passim. Vide in Campana 2.

3. ARCA 5. ARCA © École des chartes.

« 5 arca » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 358a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA05

5. ARCA. Statuta Synodalia Odonis Episcopi Paris. :

Non permittantur Prædicatores super Arcas celebrare, nec pulsare campana per vicos, nec loqui in Ecclesiis, nec præsentare reliquias ; sed tantum deferant ferenda, et Sacerdotes pro illis loquantur.

f. areas, cœmeteria vel altaria portatilia.

4. ARCA 6. ARCA Granaria © École des chartes.

« 7 arca » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 358a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA07

7. ARCA, Pars corporis, quam thoracem appellamus. sic dicta, ut videtur, quod in ea intestina omnia recondantur, tanquam in arca. Domus stomachi, Commodiano instr. 76. Papias : Thorax a Græcis dicitur pars anterior trunci a collo usque ad stomachum, quam nos Arcam dicimus, quod sit ibi arcanum. Unde legendum videtur arca, pro Orca, apud Constantinum African. lib. 2. Commun. locor. Medic. cap. 6. cujus lemma est,

de spatula, furcula, vel Orca

. Nam, ut ait idem Auctor, furcula est, ubi spatiositas est pectoris. Sic Arcam, pro pectore usurpat Fortunatus in Præfat. ad libros de Vita S. Martini :

Nam celsum meritis Martinum ad sidera notum,
Cum sint vota mihi, non valet Arca loqui.

Id est, pectus. Et lib. 1. de Vita ejusdem Sancti, ubi mortuum ab eodem resuscitatum describit :

Incubuit super exanimis pallentia membra,
Et premit Arca sacri, ne hunc deprimat arca sepulcri.

Et lib. 3 :

Quæ facies, oculi, gena, pes, Arca, figura.

lib. 4. Poëm. 11. Arca pectoris, lib. 7. Poëm. 8. lib. 8. Poëm. 5. de Deipara :

Infra Arcam abscondens fulgida luna jubar.

Nos etiam Galli usitato loquendi modo. hanc corporis sentinam, Coffre, vocamus. Catholicon Armoricum : Coff, Gall. Ventre, Lat. Venter. Ita Anglis chest, est non modo arca, cista, capsa, sed etiam pectus. Vide Capsum. Lusitanis olim eodem sensu Arcabouço et Arcaboiço. Vide S. Rosa de Viterbo Elucid. tom. 1. pag. 134.

« 8 arca » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 358a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA08

8. ARCA, Modus agri, a forma quadrata forte sic dictus. Vide Arca 1. Charta ann. 1249. apud Schwart. in Hist. fin. principat. Rugiæ col. 222 :

Propter quod et fratres prædicti monasterii (de Hylda) in sulta eorum censum de tribus Arcis, quas eligimus tantum ad vitam nostram, nobis concesserunt ; ita tamen ut si Arcæ ipsæ, quas elegerimus, in tantum deteriorentur, ut censum solvere non possint, etc. Arca vineæ,

in Chartul. eccl. Autiss. ad ann. 1286. fol. 523. Chartul. Celsinian. ch. 96 :

Duos modios S. Petro dimitto, et alios duos ad quatuor presbiteros,... unum tonellum et duas Archas dimitto sorori meæ.

Ch. 435 :

Dono... mediam mansionem cum tres tonnas et vj. Arcas, et in alio unam vineam de medio planto.

Ch. 458 :

Dono ad eumdem locum mansionem unam,... et in ipsa mansione x. modios de vino cum ipsa tonna, et unum modium de annona cum ipsa Arca.

Et ch. 881 :

Dimitto de annona sex modios cum ipsas Arcas.

Vide in Archa 6. et infra Arcata 2.

« 9 arca » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 358b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA09

9. ARCA, Officina, locus ubi res venales exponuntur. Charta ann. 1241. in Chartul. Campan. fol. 430. col. 1 :

Cum... dedisset idem rex (Navarræ) quod nulla Archa ante prædictam domum de cetero poneretur, quamdiu idem Garsias viveret, nisi de voluntate ipsius ; nos... protestamur, quod post decessum ipsius Garsyæ, dictus rex aut hæres ejus, si voluerit, possit ponere de jure illam Archam ante dictam domum in nundinis antedictis.

« 10 arca » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 358b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCA10

10. ARCA, pro Arcus, mendose ac ridicule apud Scriptores semibarbaros, quoties de Ponte arcus, Gall. Pont de l'arche, scripserunt, ut monet Valesius in Notit. Gall. pag. 453. col. 1.

« Archa » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 1, col. 360a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/ARCHA

ARCHA, pro Arca in suis variis notionibus haud raro reperitur scriptum. Vide supra Arca 9.