CHIROGRAPHUM, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

CHIROGRAPHUM, Cirographum, Cyrographum, Diploma, scriptum, pactum, Regum et Principum manibus ac subscriptionibus roboratum. Gloss. Græc. Lat. Γραμματεῖον, Chirographum, cautio, instrumentum. Ebrardus in Græcismo cap. 9 :

Hinc et Cerographus manualis Charta vocatur.

Manualis conscriptio, in Glossis Isonis Magistri. Capitula Caroli C. tit. 23. cap. 8. Epistol. Episcop. ann. 858. :

Et in Chirographo apud Marsnam manu propria confirmastis.

Apud Hincmarum de Divortio Lotharii. Chirographi Regum, non semel. Chirographum Regium, apud Ingulfum pag. 861. 883. Chirographa, nude, Regum præcepta, apud eumdem pag. 852. 854. 857. etc. Idem pag. 901. de Normannis, postquam Angliam obtinuerunt :

Chirographorum confectionem Anglicanam, quæ antea usque ad Edwardi Regis tempora fidelium præsentium subscriptionibus cum crucibus aureis, aliisque sacris signaculis, firma fuerunt, Normanni condemnantes, Chirographa Chartas vocabant, et Chartarum firmitatem cum cerea impressione per uniuscujusque speciale sigillum, sub instillatione trium, vel 4. testium astantium conficere constituebant.

Vide Chronic. Besuense pag. 681. Et Acta SS. Bened. sæc. 5. pag. 512. ubi exhibetur Privilegium Edgari Regis magnæ Britanniæ ann. 966. quod nude dicitur Chirographum. Hist. Mediani Monasterii pag. 121 :

Dux sub confirmatione Chirographi restituit huic loco Ecclesias.

Chirographum, Subscriptio, quæ propria manu fit. Anastasius in S. Silvestro PP.

Factum est Concilium in Nicæa Bithyniæ, et congregati sunt 318. Episcopi Catholici, et quorum Chirographum cucurrit, alii imbecilles 208. etc

. In S. Anastasio :

Et hoc constituit nulla ratione transmarinum hominem in clericatus honorem suscipi, nisi 5. Episcoporum designaret Chirographum, propter Manichæos.

In S. Leone :

Et factum est Concilium.... et congregati sunt Sacerdotes et alii, quorum Chirographum cucurrit 406. Episcopi.

Bulla Nicolai I. PP. ann. 863. in Annal. Fuldens. ap. Pertz. vol. Script. 1. pag. 375 :

Ita ut scriptura, quam suis stipulaverant manibus, quamque volebant ut nostro roboraremus Cyrographo, etc.

P. Carpentier, 1766.

◊ Cyrographe, eodem sensu, usurparunt nostri. Charta ann. 1262. ex Chartul. 21. Corb. fol. 74. v°. :

Ly abbés et ly convens m'ont bailliée des convenemens devantdits lettres scellées de leurs seaulx et Cyrographes à ces presentes lettres.

Chirographa, Tributa quæ per chirographa exiguntur, vel Cautiones. Isidor. lib. 5. cap. 24. sect. 22 :

Chirographum, cautio vel scriptio duarum instar chartarum : Græce enim manuscriptum dicitur Cautio.

Apud Arevall. :

Chirographum, Cautio

, ceteris omissis, neque plura ut ex Isidoro in Glossar. cod. reg. 7644. ubi ut ex Glossis : Cirographum græce, manus inscriptio, Cira enim græce manus, graphia scriptura dicitur. S. Eulogius in Memoriali Sanctorum lib. 3. cap. 5. :

Si tamen Christiani, et non magis operarii iniquitatis appellandi sint, qui ut privilegium Chirographa exigendi obtineant, sortem Domini, fideliumque conventum suo vadimonio vel crimine a Rege mercantes, importabili census onere colla aggravant miserorum.

Vide Cautio.

Chirographi postmodum appellatio iis chartis, tabulis, ac instrumentis speciatim indita, quæ in duas partes dividebantur et secabantur : quarum una uni, altera alteri e contrahentibus dabatur, quippe contractus seu pactum bis in eodem pergameno describebatur, et qua parte secari ac dividi debebat, scribebantur Alphabeti majusculæ literæ, vel picturæ exarabantur, per quarum medium secabatur pergamenum : idque fiebat ad vitandam falsitatem. Quippe ut pacti seu scripti veritas probaretur, ipsæ majores literæ partitæ ac decisæ, an invicem cohærerent vel responderent, conferebantur. Atque hanc chirographorum formam veteribus usitatam et cognitam fuisse aiunt. Joan. de Janua :

Chirographus et syngraphus sæpe accipiuntur indifferenter. Differunt tamen secundum proprietates : quia Chirographus dicitur descriptio manuum, scilicet cautio quæ fit propria manu debitoris, et committitur creditori : Syngraphus dicitur conscriptio, id est, duorum simul scriptio. Antiquitus enim debitor et creditor simul in ligno, vel carta scribebant, et nomen creditoris, et nomen debitoris, et testes, et summam pecuniæ, et in medio hoc nomen, Syngraphus, capitalibus literis, et per medium dividebatur. Postea si creditor plus exigeret quam debitor deberet, vel si debitor denegaret depositum, uterque afferebat partem quam habebat, utrum duæ partes convenirent ; et illud proprie est syngraphum vel syngraphus.

Tabul. Angeriacense fol. 30 :

Duplex Charta facta est de hac re in uno pergameno, quæ divisa per medium, altera data est Gerberto, altera retenta est in Monasterio.

Fol. 40 :

Ne falsitas possit intermitti inter hanc Chartam et illam quam habet Itherius, uno ab invicem signo dividuntur, cujus hæc habet finem, illa principium.

Pag. 222 :

Sciant posteri quod similis Charta data est Constantino Molendinario, continens similia huic, unde scissa est pictura, quæ pingebat utramque, traditaque est utrique.

Notitia apud Louvetum in Bellovaco pag. 531. 1. Edit. :

Fuit etiam statutum petitione ipsius Drogonis, quatenus istius redditionis et eleemosynæ donatio et concessio scripto commendaretur, et anathemate, et partitione Chirographi confirmaretur.

Rogerus Hovedenus in Henrico II :

Quod cum factum fuisset, præcepit Rex Archiepiscopis et Episcopis, ut sigilla sua apponerent scripto illi. Et cum cæteri proni essent ad id faciendum, Archiepiscopus Cantuariensis juravit quod nunquam scripto illi sigillum apponeret, nec leges illas confirmaret. Cumque vidisset Rex quod tali modo non posset procedere, fecit leges illas in Chirographo poni, et medietatem illius tradidit Cantuariensi Archiepiscopo.

MS. Corbeiense, de Mensa Abbatis :

Et sciendum est quod de conventione hac, neque de alia, dictus colonus aliud sigillum habere poterat, nisi tantummodo medietatem unius Cyrographi, in quo scriptum erat nomen Abbatis, Prioris, Baillivi, et nomina Monachorum ibi commorantium, et nomen coloni, et nomina illorum quos adduxerat secum, qui ibi audierant conventionem. Partem illius Cyrographi habebat penes se villanus, et custodiebat, donec compleretur tempus conventionis suæ. Aliam confirmationem, aliam securitatem nemo habere poterat, quia Ecclesia nostra in tempore illo sigillum non habebat.

Consuetudo Tervanensis art. 12 :

Et és cotiers l'on y use par lettres de Chirographe, qui se font en double, dont l'une se baille à partie, l'autre se met en coffre des Eschevins.

Vide Mabillonium de Re diplomatica lib. 1. cap. 2. num. 6. et 7. et Hickesium Dissert. pag. 76.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta Alienoræ reginæ ann. 1231. inter Probat. tom. 2. Annal. Præmonstr. col. 144 :

Factæ sunt inde duæ Chartæ per abecedarium divisæ sigillorum domnæ reginæ Aragonum et abbatis et conventus de Retorta munimine roboratæ.

Nostris etiam nota vox, eadem acceptione, posteriori ætate. Charta ann. 1259. ex Chartul. Campan. fol. 226 :

Selonc la forme qui est contenue an l'escrit, qui an est faiz antre aus partie par Cirograife, etc.

Lit. Henr. VI. reg. Angl. ann. 1424. in Reg. 173. Chartoph. reg. ch. 208 :

Savoir faisons..... nous avoir veues les lettres de contrait fait par maniere de Cirograffe ou endenture du bail d'une place assise... a Therouenne.

Vide infra Indentura.

◊ Iis porro Chirographis ita sigilla apponebantur, ut sigillum unius parti chirographi quæ penes alterum e contrahentibus remanebat, solum appenderetur, et e diverso. Tabularium S. Bertini ann. 1207 :

Decernentes ut parti illi, quæ Ecclesiæ S. Bertini et homini suo dabitur, sigillum appendatur S. Wlmari : illi vero parti quam habebit Ecclesia S. Wlmari, sigillum appendatur S. Bertini.

Charta Ingerranni Episcopi Amb. in Tabul. Eccles. Ambian. pag. 42 :

Ut igitur hoc ratum apud posteros habeatur scripto mandari, testes subscribi, et ipsum scriptum per Cyrographum partiri fecimus, ut parti, quam Ecclesia B. Martini habuerit, Canonici SS. Acii et Acheoli sigillum suum cum nostro appendant, et parti quam ipsi habuerint, sigillum S. Martini habuerit, Canonici SS. Acii et Acheoli sigillum suum cum nostro appendant, et parti quam ipsi habuerint, sigillum S. Martini cum nostro appendatur.

Ibidem Charta 128 :

In cujus testimonium præsens scriptum sub Cyrographo utrique parti sigillo nostro tradidimus roboratum.

Charta 170 :

Et memoriali Cyrographo per sigilli nostri testimonium eidem Cyrographo appensi commendare, unam partem Cyrographi penes nos retinentes, et aliam partem eidem Capitulo dantes in testimonium perpetuum et munimen.

Boncompagnus lib. 2. de Arte dictaminis MS. extremo :

Quidam tempore depositionis faciunt fieri publica instrumenta. Item quidam faciunt alphabeta, quæ per medium dividuntur, et remanet una medietas alphabeti apud depositarium, et aliam depositor secum deportat. Item deposita sigillorum impressionibus consignantur, et ita sigillata et superscripta redduntur. Item quandoque aliquis digitus, vel pes aliquis pedi supponitur, vel ostenditur anulus, vel cultellus, aut aliquid aliud, prout fuit communiter ordinatum.

Vide Chronicon Andrense pag. 458. 630. Chron. Vosiense cap. 45. Guill. Prynneum in Libertatib. Eccl. Angl. tom. 3. pag. 344. Assis. Sussex. ann. 14. Johann. reg. Angl. rot. 22. in Rotulor. Abbrev. pag. 88. ubi Chirographi, anno 1199. conscripti, et cui sigilla vicissim apposita erant, auctoritas impugnatur,

quod non est factum in forma aliorum Cirographorum, factorum in curia domini regis, et quod sigillum appositum est illi Cirographo, et similiter quod non fit mencio in Cirographo in cujus regis tempore factum fuit.

etc.

Chartæ Divisæ, vel Partitæ. hinc appellata ejusmodi chirographa. Monasticum Angl. tom. 2. pag. 94 :

Tenent etiam totam terram de Stelden per Cartas Divisas.

Rymer. tom. 13. pag. 43. col. 2 :

Contractus per Chartas Partitas.

Scriptum per chirographum divisum, in Chron. Andrensi pag. 460. Pactio per Chirographum divisum roborata, pag. 484. 526. 630. Chartæ per alphabetum Divisæ, quia, ut supra observatum, qua parte dividebatur pergamenum, literæ majusculæ alphabeti descriptæ erant. Regestum Constabulariæ Burdegal. fol. 129 :

Stephanus Notarius Aginnensis, qui scripsit duas Chartas Partitas per alphabetum consensu utriusque partis. Instrumenta per alphabetum Divisa,

in Charta ann. 1205. tom. 8. Spicilegii Acheriani pag. 225. Vetus Notitia Judicati apud Rocchum Pirrum in Archiepisc. Messan. pag. 311 :

Et fecimus instrumentum Episcopo et Domino Gilberto cum alphabeto cum incausto rubeo de donatione et contractibus.

Fori Oscæ Jacobi I. Regis Aragon. ann. 1274 :

Divisio vero debet fieri cum instrumento publico per alphabetum diviso.

Raimundus Montanerius in Chr. Regum Aragon. cap. 216 :

E daço llevaren Cartes publiques partides per A. B. C. que sen portaren, etc.

Chartæ Indentatæ etiam dicta ejusmodi chirographa. Vide Indentare. Cyrographe endenté, in Charta Edward. I. reg. Angl. ann. 1291. in Rotul. Scot. tom. 1. pag. 1 :

Vous mandons que le dit chastel de Berewyk livrez e baillez à nostre feel e leel W. de Beauchamp, nostre seneschal, ensemblement ou les armures e tot le autre estor de meymes le chastel, que vous voudrez liverer par Cyrographe Endenté entre vous e li à fere et seelé de vos seaus, etc.

Chartæ in Modum Cyrographi Confectæ, in Monast. Anglic. tom. 2. pag. 443. Statuta Ordinis de Sempringam pag. 703 :

Omnes autem Cartæ, quæ dantur de domibus nostris, scribantur duplices in Modum Cyrographorum, et altera pars remaneat penes domum sigillata sigillo accipientis.

Hovedenus pag. 745 :

Præstita et Chartæ præstitorum fiant in modum Chirographi, et altera pars remaneat Judæo, etc.

Chartæ Chirographatæ. Bracton. lib. 2. cap. 16. § 2 :

Aliquando facit quis scripturam sibi ipsi et alii, et contra se et pro se, quæ communis est,... et talis scriptura dicitur Charta Cyrographata, quæ scinditur per medium, et una pars remanet parti uni, et altera alteri.

Vide tom. 2. Monastici Angl. pag. 442. Charta Chirograffata, apud Th. Madox pag. 309. Formularis Anglic.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Scriptum Chirographisatum. Charta Balduini Comitis Hannoniæ ann. 1195. apud Miræum tom. 1. pag. 108 :

Ut autem hæc omnia rata permaneant, scripto Chirographisato commendata sunt ; cujus quidem scripti medietatem, sigillo supradicti Comitis Hannoniæ et Marchionis Namurcensis roboratam, Ecclesia B. Waldetrudis sibi reservavit, aliam vero scripti medietatem sigillo B. Waldetrudis signatam sæpe nominatus Comes sibi retinuit. Scriptum Chyrographisatum

simili modo explicatur in Litteris anni 1182. apud Marten. tom. 1. Anecd. col. 620. et in aliis Litteris ann. 1176. apud eumd. Marten. Ampliss. Collect. tom. 1. col. 897. ubi Cyrographizarum habetur pro Chirographizatum. Vide Caudatæ Literæ.

Chirographare, seu Cyrograffare, Manu scribere, vel chirographum facere, aut scribere characteres, Joanni de Janua. Vide Radulphum de Hengham in Præfat. ad Summam magnam.

Chirographarii, seu, uti scribebant, Cyrographarii, Chirographorum, seu Chartarum chirographatarum scriptores, in Fleta lib. 2. cap. 36. § 1. Alii sunt Chirographarii apud Jurisconsult.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Chirographarius Creditor, Qui penes se habet debitoris chirographum, in Statutis MSS. Augerii II. Episc. Conseran. ann. 1280.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cyregrapharius, pro Cyrographarius, legitur in voce Diche.

P. Carpentier, 1766.

Chirographum, Scriptum quodlibet, Charta omnis coram judicibus acta ; sed sigillo non munita. Lit. Roberti comit. Attrebat. ann. 1293. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 262 :

Providere volentes.... fraudibus, quæ ex eorum evenit Cirographis,... eisdem auctoritatem præstitimus et præstamus, ut sigillum habeant, quo utentur et uti valeant ad convenciones omnes coram eis initas, sigillandas, necnon recogniciones et alia explectamenta quæcumque, quæ ex eorum causis seu subditorum ipsorum vel aliorum quorumcumque, poterunt evenire.

Lit. ann. 1368. tom. 5. earumd. Ordinat. pag. 135. art. 36 :

Obligations et reconnoissances qui se passeront devant eschevins, qui jadiz soloient estre faictes par Chirograffe, se feront par lettres soubz le scel as causes de la ville. Cirographe,

in Lit. ann. 1370. ibid. pag. 375. art. 6.

P. Carpentier, 1766.

Cirographum. Hymni cum Glossis MSS. ex Bibl. reg... Precemur ergo subditi, redemtione liberi, ut eruat a sæculo,

quod solvit a Cirographo : Ubi Glossa : A Cirographo, i. a falso scripto diaboli ; Cirographum enim falsum scriptum dicitur. Inepte prorsus.