FORMA 1, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

« 1 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA01

1. FORMA, Figura, imago. Honorius Augustod. lib. 1. cap. 133 :

Usus autem Formas sculpendi a lege cœpit, ubi Moyses jussu Domini duos Cherubin ex auro fecit.

Epistola Rodoberti ad Didonem, seu S. Audoenum Archiep. Rotomag. tom. 5. Spicilegii Acheriani :

Et ut vere fatear, finxisse illic mihi videris Sanctitatis tuæ, imoque beatissimi Antistitis Eligii integerrimam Formam, ita ut nihil prorsus defuerit ex cunctis Sancti virtutibus, quod non potentatu verborum per singula investigaveris, etc.

S. Bernardus de Vita et morib. Relig. cap. 11 :

Auro tectis reliquiis saginantur oculi, et loculi aperiuntur. Ostenditur pulcherrima Forma Sancti, vel Sanctæ alicujus, et eo creditur sanctior, quo coloratior.

Utitur etiam hac notione Rodericus Toletanus in Hist. Arabum cap. 2. et alii.

Formula, Imaguncula. Glossæ Basil. : Φορμοῦλλα, τύπος. Adamnanus lib. 1. de Locis sanctis cap. 11 :

In quo videlicet linteo 12. Apostolorum Formulæ habentur intextæ.

Et lib. 3. cap. 4 :

In Diospoli civitate, cujusdam Martyris Georgii, in quadam domo, statuta marmorea in columna, contra quam alligatus persecutionis tempore flagellatus est, Formula depicta est.

Mox imaginem vocat :

Cujus est imago in marmorea columna formata ?

Infra Toracidam appellat. Utitur ibi semel ac iterum, et cap. 19. Vita S. Gildæ Sapientis cap. 9 :

Propriis manibus Formulam fecit fusili opere, etc.

FORLONGA 2. FORMA © École des chartes.

« 2 forma » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA02

2. FORMA, Panis Eucharisticus. Vita S. Godrici tom. 5. Maii pag. 82 :

Sæpius inter secreta Missarum Dominum Jesum carne indutum in altari conspexit descendentem ad se... Sic etiam aliquando de Forma sua mirabiliter egressum, conspersum sanguine totum est contuitus.

Vide Formata.

1. FORMA 3. FORMA © École des chartes.

« 3 forma » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA03

3. FORMA, Exemplum quod imitandum proponitur. Statuta Canonicorum Regular. S. August. apud Raimundum Duellium lib. 1. Miscellan. pag. 88 :

Dicto, benedicite, fantur

Spiritualia de norma, mox quoque Forma.

Vetus Interpres Petri 1. Epist. 5. 3 :

Neque ut dominantes in cleris, sed Forma facti gregis ex animo.

Græce τύποι γινόμενοι τοῦ ποιμνίου, et juxta Versionem Syriacam :

Ut sitis illis similitudo pulchra, exemplar bonum.

2. FORMA 4. FORMA © École des chartes.

« 4 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA04

4. FORMA, Nummus formatus, id est, figura seu Principis charactere donatus : nam formari moneta dicitur apud Lampridium et in leg. 3. Cod. Th. de falsa monet. (9, 21.) et leg. 1. de Expens. Ludor. (15, 9.) Lex 6. Cod. Th. de Indulg. Crimin. (9, 38.) de monetam adulterante :

Qui sacri oris imitator, et divinorum vultuum adpetitor, venerabiles Formas sacrilegio eruditus impressit. Diversa Formæ mensura

in solidis, in quibus scilicet Imperatoris forma seu imago majore habitu faciei extenditur :

aut quæ angustiore expressione concluditur,

in leg. 1. eod. Cod. Si quis solidi circulum, etc. (9, 22.) Lampridius in Alexandro Severo :

Formas binarias et ternarias et quaternarias... quas Heliogabalus invenerat, resolvi præcepit, neque in usu cujusquam versari.

Quintilianus lib. 1. cap. 10 :

Utendum plane sermone, ut numo, qui publica Forma est.

Apud Isidorum lib. 16. cap. 17. metalla dicuntur ad omnem Formam posse deduci. Charta Caroli Johan. Franc. Reg. primogen. ann. 1356. tom. 3. Ordinat. pag. 106 :

Ita et sub tali forma quod dominus noster rex in qualibet marcha argenti, solum lucretur et habeat pro Forma et factura, decem solidos Turonenses vel minus et non ultra.

3. FORMA 5. FORMA © École des chartes.

« 5 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA05

5. FORMA, Phantasma, imago apparens. Liber Miraculorum S. Columbani cap. 27 :

Aspicit ad se venientes duas Formas in specie mulierum tam teterrimas et deformes, etc.

4. FORMA 6. FORMA © École des chartes.

« 6 forma » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA06

6. FORMA, Habitus, ornatus. Chronicon Siciliæ ad ann. 1322. apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 89 :

Forma militaris apparatus est cum spalleriis de cindato et manto de cindato. Item ense munito de argento valoris unciarum duarum vel trium ad plus. Item sella fræno et calcaribus deauratis precii unciarum duarum ad plus, et cum pari uno vestimentorum cujuscumque coloris præter quam de scarlato et sine infoderatura vayrorum.

5. FORMA 7. FORMA © École des chartes.

« 7 forma » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA07

7. FORMA, Modus seu ratio agendi in negotiis quibusque, nostris Formalité. Vetus Poeta apud Mabill. tom. 4. Analect. pag. 541 :

Sunt ibi (Romœ) qui norunt formare negotia quævis,

Et sunt qui Formas abbreviare sciunt.

6. FORMA 8. FORMA © École des chartes.

« 8 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA08

8. FORMA, Tabula ærea, quæ agrorum fines ac centuriationes continebat. Hygenus :

Si qua compascua aut silvæ fundis concessæ fuerint, quo jure data sint, Formis inseremus, i.

tabulis æreis. Ita ille non semel. Fragmentum Legis Agrariæ a Sigonio et Grutero editum :

Dedit, adsignavit, reliquit, inve Formas, tabulasque retulit, etc.

Hinc Forma, pro limite ; Formare, pro, limitibus dividere. Siculus :

Agrorum, qui ex vicinis populis sumpti sunt, propriæ factæ sunt Formæ.

Aggenus :

Formæ antiquæ fundorum.

Bulla Honorii III. PP. ann. 3 :

Totum tenimentum, quod insistit extra Formam, et habet suas fines,

tom. 1. Italiæ sacræ pag. 822. Vide leg. 8. D. ad Leg. Jul. peculat. (48, 13.)

7. FORMA 9. FORMA © École des chartes.

« 9 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 563c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA09

9. FORMA, Τύπος, vel Epistola, littera formata, cui impressa est forma, seu imago scribentis, in sigillo scilicet. Unde θεῖοι τύποι, sacræ Formæ, quæ Sacræ nude postmodum appellatæ. Ulpianus :

Et repeto, ante Formam a divo Marco datam, divum Pium rescripsisse.

Capitolinus in Antonio :

Neque de Provinciis, neque ullis actibus quicquam constituit, nisi quod prius ad amicos retulit ; atque ex eorum sententia Formas composuit. Oraculi nostri Forma,

in leg. 1. Cod. Th. de rei vindicat. (2, 23.) Edictum Constantini et Licinii pro Christianis apud Lactantium lib. de Mortib. Persecut. num. 48 :

Ut autem hujus sanctionis benevolentiæ nostræ Forma ad omnium possit pervenire notitiam, etc.

Lucifer Calaritanus lib. 2. pro S. Athanasio pag. 102 :

Si damnassemus innocentem, qui dedissemus Formam ad sanguinem fundendum justorum, etc.

Liberatus Diacon. cap. 11 :

Et data Forma de aliquibus causis eorum, libellos obtulit Eusebius Flaviano et omni consilio.

S. Cyrillus ex versione Facundi Hermianensis lib. 3. cap. 6 :

Hoc autem et nunc, sicuti vestræ literæ monstrant, ad Regiam urbem pergentes movent, si quomodo prævaleant persuadere concursu aliquorum, ut per Imperatoriam Formam anathemati subdantur illa, quæ ab eis proferuntur, cum accusatione volentium ea defendere.

Vide eumdem Facundum lib. 5. cap. 3. pag. 194. lib. 6. cap. 1. pag. 225. Collationem Legis Mosaicæ pag. 54. etc.

Formella Nicæni Tractatus, seu Concilii, in Fragmentis S. Hilarii pag. 1. τύπος.

Forma Epistolarum, Tenor, series Epistolarum. Idem Facundus Hermianensis lib. 2. cap. 2 :

Et cum Johannes Antiochenus, et cæteri Orientales Episcopi, Mopsuestenum Theodorum præconiis in eisdem epistolis, quarum Formam se attendisse in suis diffinitionibus Calchedonensis Synodus fatetur, tamquam Apostolicam declarantem doctrinam, ut epistolam B. Leonis acciperet, etc.

Infra :

Si hæresis crimen est laudasse Theodorum, in illis epistolis prædicatum, quarum se Formam attendisse in suis decretis... prædicta Synodus confitetur, etc.

Lupoldus de Babenberg de jure regni et Imperii Romani cap. 8 :

Ex Formis aliquarum literarum, in quibus continebantur decreta electionum quondam Rudolphi, Adolphi, et Alberti Regum Romanorum, quas Formas recolo me vidisse, apparet potius contrarium.

Formula, Idem quod Forma, Epistola, Ammianus lib. 14 :

Ut Formula missa lethali... occideretur.

8. FORMA 10. FORMÆ © École des chartes.

« 11 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 564a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA10

11. FORMA, Arcus, fornix. Spartianus in Severo :

Ejus denique etiam Januæ in Trans-Tiberina regione ad portam nominis sui, quarum Forma intercidens statim usum publicum invidit.

Gesta Gaufredi Episc. Cenomanensis apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 379 :

Fecerunt autem Formam integram quinque vitreas continentem ; in quibus ipsi per officia depinguntur.

Hinc

Formæ, Ὁλϰοί, in Nov. Justiniani 17. Canales structiles et arcuati, Vitruvio lib. 8. cap. 7. per quos aquæductuum aquæ educuntur. Nam, ut ait idem Vitruvius, et Anonymus de Re Architecton. seu Vitruvii abbreviator antiquus cap. 6 :

Ductus aquæ quatuor generibus fiunt ; aut Forma structili, aut fistulis plumbeis, aut tubis vel canalibus ligneis, aut tubis fictilibus.

Canales structiles Formæ proprie appellantur, quod subditis formis instruantur, qua ratione Formacei Afrorum ex terra parietes dicuntur Plinio lib. 35. cap. 14. Palladius lib. 9. tit. 11 :

Aqua si per Formam ducetur, solidandus est canalis, ne per rimas posset elabi.

Anonymus de Aquæductibus :

Nunc nomina aquarum, quæ usibus æternæ Urbis Formarum constructionibus advectæ sunt, indicemus.

Vetus Inscriptio apud Mutium Phæbonium lib. 3. Hist. Marsorum pag. 279 :

Respublica populusque Corfiniensis Formam aquæductus vetustate corruptam DD. refecit.

Sidonius lib. 1. Epist. 5 :

Inter hæc patuit et Roma conspectui : cujus mihi non solum Formas, verum etiam naumachias videbar optaturus.

Senator lib. 3. Epist. 31 :

Dicitur ergo, commodi cura privati, aquam Formarum, (aquarum Formam,) quam summo deceret studio communiri, ad aquæ molas exercendas vel hortos irrigandos fuisse derivatam. Turpe hoc et miserabile in illa urbe fieri, quod per agros vix deceret assumi.

Utuntur passim Scriptores ; Lex. 1. D. de Legat. 1. (30.) lex. 3. et 6. Cod. de Aquæduct. lib. 11. tit. 43. Frontinus lib. 1. et. 2. Antoninus in Itiner. Acta Martyrii S. Stephani PP. apud Baron. ann. 260. n. 3. Symmach. lib. 10. Ep. 33. Gregor. M.

lib. 10. Epist. 22. Ammian. lib. 28. Senator. lib. 3. ep. 31. 53. lib. 7. Epist. 6. lib. 8. Ep. 30 : idem in Chronico, Anastas. in Vitis PP. pag. 17. 19. 21. 46. 112. 113. 114. 117. 163. 210. Chron. Casinense lib. 3. cap. 38. Flodoardus de Summis Pontific. in Adriano pag. 583. 596. etc. Erat autem magistratus, cui cura formarum commissa erat, Comes Formarum dictus, de quo supra egimus. Hinc

10. FORMÆ 12. FORMÆ © École des chartes.

« 13 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 564b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA11

13. FORMA, Sella, solium canentium in Choro, duplici constans parte, antica, et postica. In postica sunt sedilia plicatilia, σϰάμνα θρονοειδῆ, in Histor. Concilii Florentini sect. 4. cap. 30. quæ eriguntur, cum canentibus stare incumbit. Sic forte dictæ ejusmodi sedes, quod Formæ seu imagines, opere sculptorio, vel penicillo, adumbratæ in singularum dorsalibus effingerentur ; quod etiam in plerisque Ecclesiis nostratibus observatum constat : vel potius quod superne in modum formarum aquæductum arcuatæ sint. Gloss. S. Benedicti cap. de supellectile ; Sella arcuata, θρόνος. Consuetudines Cluniacenses lib. 1. cap. 12 :

Complicantur Formæ, sicut est Consuetudo, in his diebus, in quibus venia non est petenda.

Pars vero illa plicatilis erecta præbens quamdam sediculam, Misericordia appellatur. Vide in hac voce. Formarum pars antica podii vicem præbet, ad quod procumbunt et curvantur, cum venia petenda est. Veteres Consuetudines Floriacenses :

Et post singulas incisiones ab unoquoque procumbitur ad Formas, et venia petitur.

Consuetud. Cluniac. lib. 1. cap. 29 :

Procumbitur super Formas ad orationem.

Instrum. ex Regestis Capituli Rotomag. tom. 4. Hist. Harcur. pag. 1439 :

Juravit et fuit stallatus per Magistrum Guidonem Rabacherii hujus Ecclesiæ Canonicum tunc in dicto Capitulo præsidentem in dicto choro in parte sinistra in bassa Forma.

Curvari super Formas, apud Lanfrancum pro Ord. S. Bened. cap. 1. sect. 3. 4. Formarum istiusmodi mentionem agunt passim, Guigo in Statut. Ord. Cartusiens. cap. 15. § 1. Statuta Antiqua ejusdem Ord. part. 1. cap. 13. § 40. cap. 36. § 30. cap. 3. cap. 2. § 2. Statuta Ordinis de Sempringham pag. 721. Innocentius III. lib. 15. Epist. 114. Cæsarius de Miracul. lib. 8. cap. 6. Galbertus in Vita Caroli Comit. Flandr. num. 72. S. Bernardus de Vita et moribus Religiosorum cap. 11. Lanfrancus pro Ordine S. Benedicti cap. 1. sect. 2. 4. et cap. 5. Acta Archiepiscopor. Rotomagens. pag. 448. Consuetudines Cluniacenses lib. 1. cap. 2. 11. Chronic. Windesheimense lib. 2. cap. 39. etc.

Formula, diminut. a Forma. Gregorius Tur. de Glor. Confess. cap. 92 :

Factum est autem ut quadam vice S. Germanus Parisiacæ urbis Episcopus, ad hunc tumulum vigilias celebraret, haud procul Formulam habens, in qua genua, cum necessitas posceret, deflectebat.

Idem lib. 8. Hist. cap. 31 :

Cumque inter psallendum Formulæ decumberet.

Vita S. Eugendi Abb. cap. 3 :

Post omnium quoque discessum Formulæ, suæ incumbens, oratione diutina pascebatur in spiritu.

Adde Vitam S. Lupini Abbat. Jurensis n. 2. Supplex Libellus Monachorum Fuldensium Carolo Mag. porrectus, cap. 5. apud Browerum lib. 3. Antiq. Fuld. cap. 12 :

Ita ut nec baculum eis pro sustentatione ferre liceat, nec ad inclinatorium, quod nos Formulam dicimus, morando hærere... Quia cæcus et claudus (Monachus) non possunt sine sustentione baculi bene incedere, nec decrepitus sine Formula genua flectere.

Vita B. Stephani Abbatis Obasinensis lib. 1. cap. 16 :

Quidam ex honoratis novitius dum in Ecclesia librum teneret, et socium, juxta se positum, advocans, quædam ei in ipso libro digito demonstraret, ascipiens hoc Vir sanctus in personam noluit vindicare ; sed arrepto libro de manu ejus, in conspectu omnium ad Formam confregit, et ita rediit in locum suum.

Infra cap. 18 :

Sub formula quadam ad orationem prosternitur.

Acta S. Austregisili tom. 5. Maii pag. 229 :

Flexo genu incubuit Formulæ et obdormivit. Et ecce in visu astiterunt ei duo viri ante altare.

Guidonis disciplina Farfensis in vet. Discipl. Monast. pag. 42 :

Tunc vertantur Formulæ, similiter et omnia signa pulsentur.

Adde Vitam S. Radegundis num. 14. sæc. 1. Bened. pag. 330.

« 14 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 564c. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA12

14. FORMA, Longioris sedilis portatilis species, nostris etiamnum Forme appellata a formis monasticis ita dicta. Necrol. Ecclesiæ Carnotensis :

Legavit etiam in omnibus domibus Episcopalibus Formas, mensas, et hujusmodi utensilia ad usus Episcopatus.

Chartular. Compendiense :

Hæc sunt nomina utensilia de Ruminiaco... duo cifi madelini cum pedibus argenteis, tres tabulæ ad comedendum, septem Formæ ad sedendum.

Litteræ Johannis Franc. Reg. ann. 1355. tom. 3. Ordinat. pag. 58 :

Nos Maistres d'Ostel pour nous pourront hors bonnes villes, faire prendre par la justice des lieus, Fourmes, tables, trestiaux, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Formella, Scamnum. Instrum ann. 1405. apud Rymer. tom. 8. pag. 384 :

Quatuor veteres tabulas, pro camera et aula, cum septem longis Formellis et quatuor curtis Formellis.

P. Carpentier, 1766.

◊ Nostris, Formete et Fourmette. Lit. remiss. ann. 1380. in Reg. 118. Chartoph. reg. ch. 136 :

Icellui Hartel pour aidier à defendre ledit Thorel, qui l'avoit aidié à defendre, print une Fourmette, et leur geta.

Aliæ ann. 1383. in Reg. 124. ch. 118 :

Icellui Raoulin embrassa ledit Simonnet, et le getta à terre entre une Formete et un lit.

« 15 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 565a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA13

15. FORMA, Calcei modus. Papias : Scalprum, quo corium aptatur, quo fabricantur Formæ sutorum. Utitur Ulpianus ad Legem Aquiliam.

P. Carpentier, 1766.

◊ Enfourmoir, eodem sensu, in Lit. remiss. ann. 1350. ex Reg. 78. Chartoph. reg. ch. 177 :

Girardin l'Alemant cordonnier prins en son ouvroir l'Enfourmoir d'un housiau, etc.

Vide infra Formipedia.

« 16 forma » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 565a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA14

16. FORMA. Isidorus lib. 4. Orig. cap. 8 :

Impetigo est sicca scabies, proveniens a corpore cum asperitate et rotunditate Formæ, unde vulgus Formam appellat.

Ita legit Will. Britto in Vocab. MS. non hanc vulgus sarnam, ut editi libri præferunt. Vide Sarna.

« 17 forma » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 565a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA15

17. FORMA, Puls miliacea ex melle, apud Festum.

« 18 forma » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 565a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA16

18. FORMA, Caseus. Vide Formaticum.

Forma Casei, Caseus ipse. Annal. Placent. ad ann. 1447. apud Murator. tom. 20. Script. Ital. col. 893 :

Mirum esset audire quot pernas carnis porcinæ salsas, quot casei Formas, quot alias supellectiles abduxit.

Vide Formaticum.

« 19 forma » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 3, col. 565a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/FORMA17

19. FORMA, Facies, vultus. Libert. villæ de Coynau ann. 1312. in Reg. 150. Chartoph. reg. ch. 113 :

Si aliquis habitator dictæ villæ... aliquem de pugno vel palma percusserit, et inde sanguinem non effuderit, et Formam non defformaverit, seu dentes non fregerit, etc.