1. PRESBYTERIUM, Character, sive dignitas sacerdotalis. Ugutio :

Presbyterium, officium, vel dignitas, vel ordo presbyteri.

Vetus interpres Concilii Nicæni can. 2 :

Ad Episcopatum vel Presbyterium promoveri.

Codex Græc. habet πρεσϐυτέρειον. Epistola Concilii Sardicensis apud S. Hilarium :

Diaconos quidem in Presbyterium, de Presbyterio autem in Episcopatum... provexerunt.

Pontius Diaconus in Vita S. Cypriani :

Presbyterium et Sacerdotium statim accepit.

Siricius PP. Epist. 1. cap. 13 :

Ad Diaconatus vel Presbyterii insignia maturæ ætatis consecratione perveniant.

Ordericus Vitalis lib. 5. pag. 587 :

Præfatus puer crevit, et usque ad Presbyterium ascendit.

2. PRESBYTERIUM, Collegium presbyterorum, vel concessus et Conventus Presbyterorum unius diœcesis, Concilium, seu potius Synodus. Hesychius :

Γηρουσία, πρεσϐυτέριον, πλῆθος γερόντων.

Lucæ 22. v. 66 :

Συνήχθη τὸ πρεσϐυτέριον τοῦ λαοῦ.

Act. 22. v. 5 :

Καὶ πᾶν τὸ πρεσϐυτέριον.

Adde 1. ad Timot. cap. 4. v. 13. Πρεσϐυτερίου συνέδριον, apud S. Basilium Epist. 319. ad Innocent. S. Cyprianus Epist. 35 :

Et desolatam per lapsum quorundam Presbyterii nostri copiam gloriosis Sacerdotibus adornaret.

Idem Epist. 46 :

Omni actu igitur ad me perlato, placuit contrahi Presbyterium.

Adde Epist. 49. Liberius Papa in Epistola de exilio suo :

Sicuti teste est omne Presbyterium Romanæ Ecclesiæ.

Collatio Carthag. I. can. 130 :

Adeodatus Episcopus dixit, In diœcesi mea est ordinatus, ex Presbyterio meo est, etc.

Epiphanius Cypri Episcopus :

Ordinavimus Presbyterum, et iisdem verbis, quibus antea suaseramus, impulimus, ut sederet in ordine Presbyterii.

Epistola Bonifacii PP. apud Holstenium in Collect. Romana :

Quæ (epistola) Presbyterio universo complacuit.

S. Hieronymus in Esaiæ cap. 3 :

Et nos habemus in Ecclesia nostra Senatum nostrum, cœtum Presbyterorum.

Vide Baluzii Notas ad Vitas PP. Avenion. pag. 1408. et Indicem tomi 1. Epist. Rom. Pontif. edit. Coustantii v. Presbyter.

3. PRESBYTERIUM. Pars Eccclesiæ in qua Presbyteri consistunt, et sacræ liturgiæ vacant, Græcis βῆμα, ἄδυτον. Synodus Romana sub Eugenio II. PP. cap. 33 :

Sacerdotum aliorumque Clericorum Ecclesiis servientium honores a Laïcorum discrete apparere convenit. Quamobrem nulli Laicorum liceat in eo loco, ubi Sacerdotes, reliquive Clerici consistunt, quod Presbyterium nuncupatur, quando Missa celebratur, consistere, ut libere ac honorifice possint sacra officia exercere.

Quod quidem Presbyterium cancellis distinguebatur a reliqua æde : prædictis enim addit Synodus Rom. sub Leone IV. cap. 33 :

Nec inter sacros cancellos ordinibus debitos, nisi permittente Episcopo, adtentent accedere

sæculares. Gelasius I. PP. Epist. 9. de Diaconis :

Non in Presbyterio residere cum divina celebrantur,... jus non habeant.

Ordo Romanus :

Presbyteri in Presbyterio omnes permanent inclinati.

Decretum Nicolai II. PP. contra Clericos concubinarios, apud Hugon. Flaviniac. pag. 193 :

Omnino contradicimus, ut Missam non cantet, neque Evangelium aut Epistolam ad Missam legat, neque in Presbyterio ad divina officia cum his, qui præfatæ constitutioni obedientes fuerint, maneat, etc.

Anastasius in Leone III. pag. 121 :

Simul et rugas in ingressu Presbyterii pensant, etc.

Pag. 127 :

Fecit eidem nutritori suo Presbyterium noviter totum marmoreum magnæ pulchritudinis, sculptum, compteque ornatum.

Infra :

Tamque Presbyterium, quamque totam ecclesiam marmoravit.

Ibidem :

Presbyterium ex marmoribus sculptis decoravit.

Adde pag. 131. 132. 151. 155. 156. Charta Edgari Reg. Britanniæ ann. 973. tom. 1. Monast. Anglic. pag. 243 :

Virgini Mariæ Orientale altaris Presbyterium dedicans.

Paulus Warnefridus in Chronico Episcoporum Metensium in Grodegango :

Hic fabricare jussit... altare ipsius atque cancellos, Presbyterium, arcusque per gyrum. Similiter et in Ecclesia B. Petri majore presbyterium fieri jussit.

Gervasius Dorobernensis de Combustione Ecclesiæ Dorobern. :

Continebat hic murus Monachorum chorum, Presbyterium, altare magnum, etc.

Mox :

De choro ad Presbyterium tres erant gradus, de pavimento presbyterii usque ad altare gradus tres.

Cæsarius lib. 1. cap. 35 :

Dei Genitrix Maria de Presbyterio descendens, et Chorum more Abbatis circumiens, Monachis benedixit.

Lib. 7. cap. 40 :

Dominam nostram vidi ante Presbyterium ejusdem Ecclesiæ.

Adde lib. 8. cap. 11. 91. lib. 9. cap. 42. lib. 12. cap. 29. Chron. Abbatum Gemblacensium ann. 1076 :

Sepultus est ante gradus Presbyterii veteris Ecclesiæ, etc.

Infra :

In illo Presbyterii novo ædificio, dum pro competentia operis pavimentum vetus aperitur, inter cætera, ut conjicere possumus, justorum corpora, quæ sicut inventa sunt, reliquit.

Vide præterea Chartam Charitatis Cisterciensis cap. 4. Librum Usuum ejusd. Ordinis cap. 15. 22. Nicolaum II. PP. Epist. 8. ad Episcopos Galliæ, Sigebertum de translatione S. Sigeberti n. 2. Matthæum Westmonasteriensem ann. 1254. pag. 358. Vitam B. Simonis Comitis Crespeiensis cap. 8. etc. Presbyteri vero, quibus in presbyterio consistere jus erat, οἱ ἀπὸ τοῦ βήματος dicti Gregorio Nazianzeno, ut a nobis observatum in Descriptione Ædis Sophianæ n. 49. in quam etiam sententiam Eustathius Presbyter in Vita S. Eutychii Patr. CP. n. 99. ὅσοι τοῦ βήματος, ϰαὶ ὅσοι τῶν ϰάτω, dixit, Presbyterorum et aliorum Clericorum duplicem statuens ordinem. Vide Glossar. med. Græcit. voce Ἱερατεῖον, col. 509.

4. PRESBYTERIUM, Idem quod Presbyteratus, Obventiones Presbyterii Parochialis. Ordericus Vitalis lib. 5. pag. 587 :

Concessi... Ecclesiam S. Germani et S. Vincentii, et sepulturas atriorum, et omnia, quæ ad Presbyterium pertinent.

Idem lib. 8. pag. 669 :

Hinc illi Ecclesiam de Telliolo, et hoc quod habebat in Ecclesia de Dambleinvilla, et Presbyterium dedit : et hoc quod habebat in Ecclesia de Corneto cum Presbyterio concessit.

Mox :

Et villam, quæ Chercabia dicitur, cum Ecclesia et Presbyterio.

Tabularium Prioratus de Paredo fol. 70 :

Medietatem Ecclesiæ, omnium oblationum, introitum presbyteri ex toto, Presbyterium, medietatem omnium decimarum, etc.

Fol. 71 :

Offerens Deo ad integrum... videlicet Presbyterium, offertas, cimiterium, decimas, etc.

Charta ann. 1050. in Tabul. Monast. S. Salvator. Massil. :

Hæ sunt duæ tenuræ in mallo cum Presbyterio et parrochianis ecclesiæ B. M. de Bello-loco, et dono ipsas tenuras cum prædicta ecclesia.

Charta ann. 1135. tom. 2. Hist. Eccl. Meld. pag. 29 :

Et quidquid ad Presbyterium ejusdem ecclesiæ pertinet.

Vide Presbyteragium.

5. PRESBYTERIUM, Donativum, quod summi Pontifices Romani distribuere solent, maxime cum inaugurantur. Ita dictum videtur, quod ratione Summi Presbyterii seu Papalis dignitatis effundatur, quemadmodum Donativa Consulum, ὑπάτια et ὑπατείαι appellata sunt, quod ab iis initio magistratus spargerentur. S. Gregorius lib. 4. Ep. 26 :

Ut Clericis Capuanæ Ecclesiæ... quartam in Presbyterium eorum de hoc, quod ante Ecclesiæ singulis annis accesserit... distribuere studeat.

Idem lib. 12. Ep. 30 :

Eum in gratiam familiariter recepi, coram populo et Clero eum perduxi, Presbyterium ei auxi, in loco superiori inter Defensores posui.

Thomas Stubbs in Act. Eboracensium Episcopor. de Gelasio PP. :

In solemnibus processionibus equitando factis, quando more Apostolico coronatus fuit, sicut in die Natalis Domini, Augustodunum, et die Epiphaniæ Cluniaci, Episcopus Hostiensis, qui Magister inter eos et dignior erat, eum parem sibi esse voluit, et peracto tantæ solemnitatis officio, Archiepiscopus sicut et sui Cardinales Bisanteos aureos, quod Presbyterium vocant, a domino Papa suscepit.

Sugerius in Ludovico VI. :

Cœna ergo apud nos more Romano, et sumptuoso donativo, quod Presbyterium nominatur, celebrata, venerandam Domini Crucifixionem venerando prosequutus... pernoctavit.

Acta Innocentii III. PP. :

Presbyterio per ordinem distributo, solenne convivium celebravit.

Pacta conventa inter Clementem III. PP. et Romanos ann. 1188. ex volumine Cencii Camerarii :

Vos autem (Clemens PP.) dabitis Senatoribus, qui erunt per tempora, beneficia et Presbyteria consueta. Item Judicibus, Advocatis, et Scriniariis a Romano Pontifice ordinatis, et Officialibus Senatus Presbyteria consueta dabitis.

Ceremoniale ejusdem Cencii :

Præfecti navales, schola crucium, et Capellani tale Presbyterium, et taliter datum accipiunt, quale in die Paschæ superius nominatum recipiunt.

Infra :

Familia quoque et Curiales Presbyterium habent juxta Camerarii voluntatem.

Occurrit ibi pluries. Ceremoniale Rom. ex MS. Vaticano apud Raynaldum ann. 1272. de Consecrat. PP. :

Venit ad aliquem locum præparatum decenter, et ibi dat cuilibet Cardinali et Prælato Presbyterium.

Et S. ipse

Papa sedet in sede, et quilibet Cardinalis et Prælatus vadit coram eo, et flexis genibus extrahit sibimet Cardinalis sive Prælatus mitram, et tenet apertam ante Papam, et ipse ponit illam pecuniam, quam dat ei in uno cypho argenteo Camerarius, et quam dicit liber Cameræ, qui vocatur Polycitus, et ille qui recipit pecuniam in mithra, osculatur genu domini PP

. Clemens IV. PP. agens de Coronatione Imperatoris apud eumd. Raynaldum ann. 1311. n. 13 :

Consuevit autem Imperator larga Presbyteria omnibus exhibere, quibus ea, cum coronatur summus Pontifex, elargitur, videlicet Episcopis, Presbyteris et Diaconis, Cardinalibus, Primicerio et Cantoribus, Subdiaconis basilicariis, et regionariis, etc.

Vide Manus et Roga.