MANUS, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

MANUS, Subscriptio, chirographum. Cicero in Catilinam :

Statilius cognovit Manum et signum suum.

Ita ad Atticum lib. 11. Ep. 2 :

Signum et Manum meam requirent.

Facundus Hermianensis l. 4. cap. 4 :

Sed nunquid vel si propriam Manum Romano Episcopo non probante recipiat, etc.

Supra chirographum appellavit :

Et juratum sibi fuisse respondit, quod chirographum suum reciperet, si hæc Romanus Episcopus non probaret.

Epistola Clericorum Italiæ, directa ad Legatos Francorum, qui CPolim proficiscebantur ann. 522 :

Quoniam ipsi Episcopi Græci ad voluntatem Principis damnaverant capitula ipsa, unde causa mota est : sed beatissimus Papa Manus eorum a serenissimo Imperatore receperat.

Vetus Charta exarata ann. 13. Hludovici Regis in Orientali Francia, apud Joachimum Vadianum pag. 63 :

Ego in Dei nomine Wolfger cum Manu filii mei Engilgaci consentientis tradimus ad Monasterium, etc.

Charta ann. 1170. apud Ughell. in Episcop. Bergomensib. ita clauditur :

Manus Petri et Heriprandi : Manus Manifredi Vicecomitis, etc.

Ita in alia ann. 1173. ibid.

Manus Figere, Subscribere, manu ac scripto firmare. Canones Hibern. lib. 33. cap. 4 :

Rata reddat debita, pro quibus fixerat Manus.

Manus suas imponere in epistola,

pro epistolam subscribere, in Lege Bajwar. tit. 1. cap. 1.

Manum ponere in charta falsa,

in Lege Longob. lib. 2. tit. 51. § 1. Luitpr. 63. (6, 10.) Leges Luithprandi Regis Longob. tit. 17. § 2. 22. (4, 4.) :

Ita tamen ut ipsi parentes, qui interfuerint, aut judex in Chartula ipsa Manum ponant.

Adde Leges Ratchis Regis tit. 7. § 2. 4. Vide Firmare 2.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manu Capere, Eodem significatu. Charta ann. 1166. in Chartular. Meld. :

Ego etiam (Henricus Trecensis Comes) ipsis rogantibus Manu cepi... annotatum sigilli mei impressione firmavi.

Manum Mittere, nude, eadem notione, non semel in Chartis Veneticis apud Joan. Lucium lib. 3. de Regno Dalm. cap. 11. 12. lib. 4. cap. 9. quæ hoc modo clauduntur :

Ego N. Manum misi. Manus suas in chartam mittere,

in Lege Alemann. tit. 2. § 1. Manum Ponere, in Lege Longob. l. 2. tit. 10. § 2. tit. 55. § 17. Liutpr. 22. (4, 4.) Rach. 4. Chartæ Alemannicæ Goldasti cap. 90 :

Et Manus suas in ipsam cartulam posuissent.

Acta S. Maximi Confess. pag. 56 :

Τεθειϰότες ϰαὶ τὰς ἰδίας χεῖρας ἐπὶ βεϐαιώσεσι τῶν λαληθέντων.

Vide Gloss. med. Græcit. in Χείρ.

P. Carpentier, 1766.

◊ Vel potius Manu tangere ; quod etiam nunc in quibusdam provinciis in usu est, ubi scribere nescii coram notario conventum, manuum tractu approbant. Id præterea aperte innuit Charta Will. castell. S. Audom. ann. 1205. in Chartul. S. Bert. pag. 211 :

Hanc eleemosinam super altare S. Bertini, fratribus meis assentientibus et Manum apponentibus, optuli.

Vide infra Tangere 3.

Manus Divina, Imperatoria subscriptio, de qua Brissonius in formulis pag. 365.

Manumissores, Chartarum subsignatores. Charta Germanica ann. 793. apud Henschenium ad Vitam S. Ludgeri Episc. :

Acta est autem publice hæc traditio.... coram testibus et Manumissoribus, etc.

Occurrunt eadem verba in alia ann. 799. apud eumdem. Tradit. Fuld. lib. 1. trad. 21 :

Coram his testibus et Manumissoribus, quorum nomina et signa infra scripta sunt.

Manu Fidem Dare. Tabularium Vindocinense Ch. 179. ann. 1064 :

Dedit etiam Domno Abbati Oderico fidem, Manum suam, sicut mos sæcularis exigit, in illius manum mittens.

MS. :

Et les Barons qui o lui furent,

En la main Dieu de vrai lui mirent

Qu'ils assembleront leurs navies,

Et pourchasseront leurs aies.

Vide Dextræ 2. Grimm. Antiq. Jur. Germ. pag. 138. sqq. et Haltaus. Glossar. German. voce Hand, col. 795. sqq. ubi multa de significationibus vocis Manus.

Manum Mittere in aliquem, in Lege Salica tit. 15. § 1. Formula loquendi nostris familiaris Mettre la main sur quelqu'un :

Manum alicui injicere,

in Lege Bajwar. tit. 3. cap. 1. § 3. tit. 4. § 3. tit. 5. § 3. et in l. 7. de Fil. Apparitor. (7, 22.) et in l. 8. de Appellat. (11, 30.) Cod. Theodosiani. Vide in Manumissor.

Manum Mittere super manum alterius. Tabularium Ecclesiæ Matisconensis :

Misit autem Manum domini Hugonis Diensis Episcopi et Romani Legati, quasi in loco sacramenti, ne aliquis filiorum vel successorum suorum hanc werpitionem præsumeret infringere.

Vide Jurare in Juramentum.

Manus in hominiis, la bouche et les mains, in Consuetud. Trecensi, et aliis. Leo Ost. lib. 3. cap. 48. (alias 50.) :

Mandabat ei, ut sibi fidelitatem faceret, et homo ipsius per Manus deveniret.

Vide Hominium. Hinc

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manum Dare, pro Hominium præstare, manus suas scilicet in manus domini immittendo. Charta Henrici Imper. ann. 1014. apud Murator. delle Antic. Estens. pag. 108 :

Postquam nos in Regem et Imperatorem elegerunt, et post manus nobis datas, et Sacramenta nobis facta, etc.

MS. :

Rou devint homs li Roiz et ses Mains li livra.

P. Carpentier, 1766.

Manus Suas facere, Obedientiam alicui profiteri, manus suas scilicet in manus superioris immittendo. Judic. ann. 715. apud Murator. tom. 6. Antiq. Ital. med. ævi col. 369 :

Nam et ipsi presbiteri, quomodo ibidem custodes sunt, ita professi sunt per Evangelia et sacratione ab Aretinæ ecclesiæ episcopo suscepissent, et Manus suas, juxta antecessorum suorum consuetudinem, ibidem fecissent, et sacramenta præbuissent, et obedientiam usque actenus impendissent et crisma suscepissent.

Inquisit. ejusd. an. ibid. col. 377 :

Cum epistola Willerat multoties electus clericus venire ad ecclesiam S. Donati, et sagrationem ab episcopo Aretino suscipere, et Manus suas facere et sagramenta præbere.

Charta ann. 746. ibid. col. 411 :

Repromecto et spondeo, atque Manus meam facio tivi domno venerabili Walprand episcopus, pro eo cot me... presbiterum hordinasti.

P. Carpentier, 1766.

Manum Obedientiæ Tribuere, Eadem notione. Charta ann. 1152. apud eumd. Murator. tom. 5. earumd. Antiq. col. 1033 :

Sacerdotem seu clericum electum abbas de ecclesia illa et his, quæ ad ecclesiam pertinent, investiat. Sacerdos seu clericus Manum obedientiæ ei tribuat.

Manibus Compositis feudum recipere. Jus feudale Saxon. cap. 23. § 1 :

Multis fratribus poterit dominus solum feudum conferre, si compositis Manibus hoc receperint omnes simul.

Id est, si una omnes homagium domino præstent. Adde cap. 29. § 16.

Per Manum Alterius Tenere, Ab alio per homagium et in feudum possidere. Testamentum Ranimiri Regis Aragon. æræ 1099. apud Martinezium in Hist. Pinnatensi lib. 2. cap. 38 :

Et si Deus mihi dederit sanitatem, et ego vixero, quod teneam illam terram et honorem, quomodo usque hodie illum tenui in Dei servitio, et post meos dies habeat illam Sanctius filius meus jam dictus (primogenitus) in servitio Dei. Et dimitto Aybar et Exavierre Latri cum omnibus earum villis, quæ ad eos pertinent, ad alium filium meum Sanctium, ut possideat illas supra scriptas villas per Manum fratris sui Sanctii, quasi per me. Et si desvenerit de eo, et laxaverit filium, teneat ipse ejus filius eas per Manum de Sanctio filio meo in sua fidelitate. Et si talem insaniam fecerit ad fratrem suum Sanctium, ut, quod absit, ei mentiret, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Per Manus alterius justitiam accipere, Emendationem et jus suum a judice obtinere. Tabul. Gemeticense :

Quod si forte aliquis eorum hominum aliquem de hominibus Comitis, vel aliquem alium vulneraverit vel occiderit, et non detentus potuerit inde evadere, seque ultra prætaxatam viam in propriam monachorum partem recipere, nulli omnino liceat usque prosequi, vel ibi capere ; sed justitiam inde accipiet per Manum monachi qui Prior erit de Beu.

In Charta ann. 1235. ex minori Chartul. S. Vict. Massil. :

Litigare in manu sua compellebat,

id est, coram se de rebus suis dicere.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Per Manum tertiam res suas adrhamire. Vide suo loco Adramire.

Manum Alterius Lucrari. Wichbild Magdeburg. art. 109 :

Manum alterius si unus testimonio lucrari vellet, occasione falsi, id facere cogitur mettertius, cum hominibus fide dignis.

Manum Regiam apponere dicitur Rex, qui prædia, de quibus lis est, interim dum ea dirimatur, sibi asserit : ut Manum regiam infringere, qui bannum regium infringit, in Aresto Paris. penult. Janu. ann. 1319. Aliud ejusdem ann. 28. Junii :

Dicta Boneta existente in speciali gardia et protectione nostra una cum bonis suis, Manu nostra et penoncelle et brandone regiis apparenter positis, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manum Mittere in fortunam alterius, Bona illius sibi asserere, in Lege Salica tit. 52. num. 2. Eodem sensu in Statutis Eccl. Cadurc. apud Marten. tom. 4. Anecdot. col. 739 :

Manum apponere in rebus.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manus, Donativum quod Clero a summis Pontificibus in nonnullis solemnitatibus, erogari solet ; idem quod Presbyterium. Vide in hac voce. Ordo Romanus apud Mabill. tom. 2. Musei Ital. pag. 129 :

Isto vero die Natalis domini et die sanctæ Paschæ dat omnibus prioribus Manum, id est presbyterium duplum, præfecto scilicet xx. solidos dominus Papa et Manum.

Pluries ibi.

Manibus Complosis deprecari. Rodericus Toletan. lib. 2. de Reb. Hispan. cap. 18 :

Confestim quasi debita jura noscentes, remissis telis, et complosis ad preces Manibus supplices submittunt ei colla.

Manibus velatis orasse supplices testis Plautus in Amphitryone 1.

Velatis manibus orant, ignoscamus peccatum suum.

Virgil. Æneid. lib. 7. v. 237 :

Præferimus manibus vittas ac verba precantum.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manibus Cancellatis, id est extensis, seu decussatis. Johanni de Janua : Cancellare, brachia extendere. Epist. Panormit. ad Martinum IV. PP. in Chron. Siciliæ apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 34 :

Universitas Siculorum terræ osculum ante pedes et flexis poplitibus ac Manibus cancellatis.

Vide Cancellare.

P. Carpentier, 1766.

Manum in Terram ponere solebant veniam petentes, etiam supremæ dignitatis viri. Chron. Andr. presbyt. apud. Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. ævi col. 46 :

Imperator vero Manum in terram ponens, veniam petivit, et gratiam filio suo reddidit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manu Clausa, id est, Pugno percutere, in Lege Salica tit. 20. num. 9.

Manus Ferrea, Exercitus, copiæ militares. Idacius Pacens. Episc. in Chron. æra 649 :

Eraclius exercitu adunato, cum omni Manu ferrea Persidem proficiscitur insequendo.

Sub Manu Alicujus Esse, id est, sub potestate. Concilium Vernense ann. 755. can. 11. et Aquisgran. Il. cap. 3. can. 21. etc.

Ad Manum Suam aliquid habere, tenere, possidere ; nostris, Avoir en main. Vetus Charta apud Freherum in Origin. Palat. cap. 6 :

Conscriptio Marchæ et silvæ, quæ pertinet ad Virunhein in pago Rinicgowe, sicut eam Chunradus Rex ad Manum suam habuit, etc.

P. Carpentier, 1766.

Sub Manibus Habere, id est, Ad manus, Galli dicimus, Avoir sous la main. Elmham. in vita Henr. V. reg. Angl. edit. Hearn. cap. 32. pag. 78 :

Cum quædam negocia, puta illud quod sub Manibus jam habetur, per alias inferioris condicionis personas... expedicione felici deduci valeant ad effectum.

Per Manum Suam se defendere, id est, per duellum, in Regiam Majest. cap. 12. § 2. Adde Speculum Saxon. lib. 1. art. 18. § 1. lib. 2. art. 2. § 7.

Donationes Factæ per manum Regis, id est, coram Rege, ut est in Capitul. Caroli M. lib. 6. cap. 207. 212. Vide Marculfum lib. 1. form. 12. 13. Dare servum in manu Regis, hoc est, coram Rege manumittere, in Legibus Liutprandi apud Murator. tom. 1. part. 2. pag. 61. Liutpr. 9. (2, 3.) Vide chart. ann. 1195. apud Schannat. Histor. Episcop. Wormat. tom. 1. pag. 246.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Ad Manum suam ponere, Sibi asserere, occupare, Gall. Se saisir. Charta ann. 1399 :

Dictam carroneriam ad suam Manum ponere et sibi appropriare possit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Extra Manum Ponere, Rem quampiam quovis modo cedere, Gall. Délaisser, abandonner. Charta Theobaldi Comitis Campaniæ ann. 1233 :

Ac si in ponendo extra Manum eorum hæreditatem illam quæ de ipsis non movebit, aliquid habuerint, ego similiter inde nihil percipiam.

P. Carpentier, 1766.

De Manibus dare in terram, Phrasis Gallica, Donner des mains en terre, Se manibus excipere. Charta ann. 1252 :

In dominum Amalricum et socios suos impinxerunt,... ita quod de Manibus dedit bis in terram.

Manus Consecrata. Charta anni 1108. in Tabulario Ecclesiæ Gratianopolitanæ sub Hugone Episcopo fol. 23 :

Et Eufemia uxor Ismidonis prædicti gurpivit et donavit, sive laudavit præfatam decimam in manu prædicti Episcopi Hugonis ; quam laudationem in manu Episcopi confirmatam pro sacramento habemus. Similiter et filiæ Guigonis, neptæ Ismidonis sive Eufemiæ, in Manu consecrata Episcopi Hugonis donaverunt ac dimiserunt, sive gurpiverunt tertiam partem hanc decimarum harum de tota parochia de Mejolano, etc.

Et fol. 81 :

Omnes autem decimas... in Manu prædicti Episcopi gurpisco : quam guirpitionem sicut sacramentum super altare timeo.

Fol. 99 :

Et hæc promitto me servaturum pro juramento, in sacrata Manu prænominati Episcopi Hugonis, et inde do ei osculum cum bonæ fidei sponsione.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manus Æqua, De fidejussore dicitur, in Charta ann. 1301. apud Madox Formul. Angl. pag. 10 :

Ita videlicet quod nisi illas (marcas) redderet in festo Nativitatis S. Johannis B. anno supradicto, quod D. Willelmus de Betonya cui illa quieta clamatio credebatur custodienda in æqua Manu, dicto Nicholao vel suo certo attornato liberaret.

Manus Judiciata, Judicium per ferrum candens. Liber Chirographorum Absiæ fol. 171 :

Si... contentio insurrexerit per legitimos testes, si potest fieri, finiatur. Sin autem, finiatur sine duellio, et judiciata Manu, sicuti Abbas per fidem unius hominis affirmare fecerit.

Et fol. 199 :

Atque si... contentio fuerit orta, testimonio legitimorum virorum, ..... sine duello et judiciata Manu finiri.

Vide Ferrum candens.

Manus Publica. Chronicon Fredegarii cap. 58 :

Avaros et Sclavos, cæterasque gentium nationes, usque Manu publica, suæ ditioni subiciendum fiducialiter spondebat.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manus Recta, Sincere, sine fraude. Charta ann. 932. apud Miræum tom. 1. pag. 38 :

Si tempus aut res expostulaverit, recta manu et vero auxilio, subministret Ecclesiæ opem sui adjutorii.

Manum aut dextram perdere, Pœna decreta maxime in perjuros, in Lege Wisigoth. lib. 8. tit. 5. § 1. in Lege Burg. tit. 6. § 11. tit. 26. § 4. tit. 55. § 3. Manum redimere, in Lege Bajwar. tit. 2. cap. 6. et cap. 11. 12. § 1. Cum manu rescissa componere, tit. 9. cap. 4. Adde tit. 1. cap. 5. tit. 6. cap. 2. § 3. Capitul. 5. Caroli M. ann. 803. cap. 2. 13. etc. Capitulare ann. 779. cap. 10. Capitul. 4. ann. 805. cap. 6. 11. Capitul. triplex ann. 808. cap. 4. Capit. 1. ann. 809. cap. 21. Capitul. 3. ann. 813. cap. 30. Capitul. 2. ann. 825. cap. 5. 11. Chartam Waldemari Regis Daniæ ann. 1326. apud Pontanum lib. 7. Rerum Danic. pag. 443. Ottonem a S. Blasio cap. 40. Pœna etiam monetariorum in Edicto Pistensi c. 16. etc.

Mediæ et Infimæ Manus Homines, Mediocris et infimæ conditionis, qui mediocres et minores personæ aliis dicuntur. Vide in voce Homo. Radulfus de Diceto ann. 1112 :

Et plures mediæ Manus, quos ex justis et rationabilibus causis Rex pater exhæredaverat.

Idem ann. 1186 :

Tandem Rex Francorum a latere suo duos Milites mediæ Manus homines... direxit in Angliam.

Ita ann. 1190. et 1192 :

Inferioris et infimæ Manus homo

, apud eumdem ann. 1138. 1185. Assisiæ Hierosol. cap. 2 :

Chevaliers ne doivent pas estre ensi menez com bourgés, ne bourgés et gens de basse Main com Chevaliers.

Manu Involuta in palla altaris offerre. Tabular. Casauriense ann. 24. Ludov. Imper. F. Lotharii :

Ego Lupo... tibi dono Romano Abbati ad partes Monasterii cum oblatione Manu involuta in palla altaris, etc.

Vide Oblati 1.

Manus Rubra, vel rubra Manus. Flagrans delictum, manifestum. Glossæ MSS. : Ἐπ᾽ αὐτοφώρῳ, ἐπ᾽ ὀφταλμοῖς, επ᾽ αὐτῷ τῷ ϰλέμματι. Leges Baronum, seu Quon. Attach. cap. 39. § 2 :

Cum quis capiatur cum rubra vel recenti Manu homicidii, vel quod manualiter deprehendatur cum furto, vel latrocinio.

Statuta Davidis II. Regis Scotiæ cap. 2 :

Si quis calumniatus fuerit de latrocinio,... si capiatur cum rubea manu, et aliquis eum sequatur, statim subeat judicium.

Silvester Giraldus lib. 2. Itinerarii Cambriæ cap. 1 :

Merlini proverbio quo dici solebat, Angliæ Regem Hiberniæ triumphatorem ab homine cum rubra Manu in Hibernia vulneratum, per Meneviam redeundo super Lechlavar moriturum.

Furtum Habens in Manibus, vel furtum inter Manus habens, in furto seu flagranti crimine deprehensus, in Legibus Adelstani Regis apud Brompton. pag. 849. et 850. Lex Bajwar. tit. 8. cap. 5 :

Fur nocturno tempore captus in furto, dum res furtivas secum portat, etc. Latro cum furto ambulans,

in Capitulari 3. ann. 813. cap. 29. Anglis, Maynour dicitur fur, qui in manuali furto deprehenditur, ut auctor est Rastallus. Fur manifestarius, apud Plautum in Aulul. Æschini contra Ctesiphontem, ϰλέπτης ἐπ᾽ αὐτοφόρῳ, deprehensus in admisso, apud Papianum, in leg. Si dominus. D. de Præscript. ᾽επ᾽ αἰτιάματι, apud Æschylum in Prometheo vincto pag. 16. Edit. H. Stephani.

Manuale Factum, in Speculo Saxon. lib. 2. art. 35. 36. § 1. art. 64. § 1. 2. art. 71. § 4. lib. 3. art. 35. § 1. 2. art. 64. § 5. Wichbild Magdeburg. art. 110. 114. 115. et in Constit. Friderici I. ann. 1158. apud Goldast. tom. 3. Constit. Imper. pag. 330. Present fet, interdum present, nude, in Stabilim. S. Ludovici lib. 1. cap. 162.

lib. 2. cap. 2. Present mesfet, in Consuetud. Insulæ tit. 1. art. 18. Normanniæ art. 36. Altisiod. art. 36. Silvanect. art. 118. etc. Vide Harmenop. pag. 427.

Manualiter Deprehendi, in furto flagranti in Quoniam Attachiam. cap. 39. § 2.

Manu Potestativa Tradere, in Chartis Alamannicis Goldasti 37. 54. 55. 70. 76. Charta vero 76. sic clauditur :

Notavi diem Martis 4. Non. Octob. sub potestativa manu Hludovici Regis et pueri et sub Adalberto Comite.

Ita ut potestativa Manus hic sumatur pro auctoritate et facultate donandi a Principe indulta. Vide Potestativus.

P. Carpentier, 1766.

Manu Communicata Vendere, Datis dextris de pretio rei vendendæ convenire. Charta ann. 1345. tom. 2. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 157. col. 1 :

Cupimus fore notum, quod nos Manu communicata, deliberato animo et spontanea voluntate vendidimus et vendimus... domos nostras.

Vide infra Mercatum manuale. Communis consensus complurium una vendentium, spondentium, etc. Vide Haltaus. Glossar. German. voce Gesammte Hand, col. 677. De mariti et uxoris coadunata vel communicata manu vide Mitterm. Princ. Jur. Germ. § 315.

Manus Impositio, χειροτονία, χειροθεσία, est positio manus super caput alicujus. Hinc ἐπιτιθέναι τὰς χεῖρας, Act. 6. τὴν χεῖρα ἐπὶ τῆς ϰεφαλῆς ἐπιτιθέναι, apud Clementem lib. 8. Constit. Apost. cap. 16. et alios. Isidorus lib. 6. Orig. cap. 19 :

Manus impositio ideo sit ut per benedictionem advocatus invitetur Spiritus sanctus. Tunc enim ille Paracletus post mundata et benedicta corpora libens a Patre descendit : et quasi super baptismi aquam, tanquam super pristinam sedem recognoscens quiescit. Nam legitur quod in principio aquis superferebatur Spiritus sanctus.

Concilium Charthaginense IV. de ordinatione Presbyteri can. 3 :

Episcopo eum benedicente, et Manum super caput ejus tenente.

Et can. 4 :

Solus Episcopus, qui eum benedicit Manum super caput illius portat.

Manus autem impositio primitus pro simplici benedictione sumpta est, quæ χειροθεσία εὐλογίας dicitur Tarasio Patr. CP. act. 1. Concil. Nicæni II. Cum enim aliquem simpliciter benedicimus, manum ei antiquo more imponimus. Sic enim Patriarcha Jacob cum filios Joseph benediceret, manus eis imposuit, Gen. 48. et Dominus in Evangelio Marc. 10. oblatos sibi parvulos per impositionem manuum benedixisse dicitur. Honorius Augustodunensis lib. 1. cap. 185 :

Quod autem benedictio per Manus impositionem datur, unde exortum dicitur, quod Isaac Jacob Manus imposuit, dum eum benedixit, et Moyses Josuæ Manus imposuit, dum eum ducem præfecit, et Dominus in Evangelio Apostolis Manus imposuit, dum eos principes et sacerdotes Ecclesiæ constituit. Sed et ipsi Apostoli Manus imposuerunt, cum Spiritum sanctum dederunt.

Vide S. Augustinum Ep. 59. S. Ambros. lib. 1. de Pœnitentia cap. 7. etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Nec alia notione accipiendum arbitror Capitulum 71. lib. 1. Capitul. quo Abbatissis manus impositiones interdicuntur :

Auditum est aliquas Abbatissas contra morem sanctæ Dei ecclesiæ benedictiones et Manus Impositiones et signacula sanctæ Crucis super capita virorum dare, necnon et velare virgines cum benedictione sacerdotali.

Manus Impositio in benedictione Devotarum, in Concilio Venet. can. 4. et

Aurelianensi I. can. 10. pro ipsa benedictione. Vide Notas ad Alexiad. pag. 418.

Manus Impositio Ordinatoria, qua Diaconi, Presbyteri, Episcopi ordinantur, ut Actorum 6. in Epist. 1. ad Timoth. cap. 4. et 2. ad Timoth. cap. 1 : χειροτονία ϰαθιερώσεως Tarasico CP. Hieronymus cap. 58. Esaiæ :

Ordinatio non solum ad imprecationem vocis, sed etiam ad impositionem impletur Manuum.

S. Ambrosius lib. de Dignitate Sacerdotali cap. 5 :

Homo imponit Manum, Deus largitur gratiam : Sacerdos imponit supplicem dexteram, Deus benedicit potenti dextera.

Vide Stephanum Episcop. Tornac. Epist. 28. Baronium ann. 44. num. 83. 84. Seldenum ad Eutychii Orig. pag. 17. 24. 1. Edit. Morinum de Sacris Ordinationibus, etc.

Manus Impositio Reconciliatoria ea est, per quam pœnitentes, hæretici, sive excommunicati, sanctæ Ecclesiæ reconciliantur. Anastasius in S. Eusebio PP :

Hic hæreticos invenit in urbe Roma, quos vere ad Manus impositionem reconciliavit.

Idem in S. Siricio :

Hic constituit hæreticum sub Manu impositionis recipi præsente cuncta Ecclesia.

Capitular. lib. 5. cap. 127 :

Criminalia peccata multis jejuniis et crebris Manus sacerdotum impositionibus eorumque supplicationibus juxta Canonum statuta placuit purgari, ita ut nemo sine Manus impositione Episcopi, aut, ejus jussu, alicujus Presbyteri, se credat esse a suis facinoribus absolutum.

Triplicem porro manus impositionem in pœnitentia publica fuisse observat Sirmond. in Historia Pœnitentiæ publicæ cap. 7. primam per quam publicorum criminum rei ad pœnitentiam agendam admittebantur ab Episcopo : alteram, quæ non una, sed multiplex fuit, in ipso pœnitentiæ decursu : tertiam denique et postremam, in qua pœnitentes omnibus rite peractis Ecclesiæ reconciliabantur : quæ quidem Manus impositio reconciliatoria dicitur in Concilio Arausicano I. can. 3. De ejusmodi manus impositionibus super pœnitentes agunt præterea Concilium Carthag. IV. can. 78. Carthag. V. can. 11. Meldense can. 76. Arelatense I. can. 8. Canones S. Patricii cap. 7. Vigilius PP. ad Eleutherium Episc. S. Augustin. lib. 3. de Baptismo, Leo M. ad Rusticum Inquisit. 18. et ad Nicetam Aquileiensem cap. 7. Avitus Vien. Epist. 6. 24. etc.

◊ Hæc autem manus impositio Laïcos tantum spectat, non Clericos.

Nam cum Laici absque Ecclesiastica communione soleant pœnitere, inquit Bernaldus Constantiensis , Clerici vero absque administratione officii, non mirum, si Clerici per Manus impositionem remedium pœnitendi pro criminibus admissum, non ut Laici consequuntur, qui nequaquam, ut illi, pro criminibus excommunicari jubentur. Si autem ipsi usque ad anathematis sententiam inobedientes extiterint consequens est, ut per Manus impositionem sanctæ redintegrentur Ecclesiæ, cum redierint, sicut et sanctum Nicænum Concilium de Novatianis instituit. Nunquam tamen ut Laici remedium pœnitentiæ per Manus impositionem consequentur, etiamsi penitus absque ordine suscepto recipiantur, etc.

Vide S. Augustinum Ep. 54.

Manus Impositio, in Confirmatione Catechumenorum, Neophytorum, vel noviter baptizatorum, de qua Concilium Eliberitan. can. 38. 39. Arelatense I. can. 8. Euseb. PP. in Epist. Anastasius

Bibliot. in Vita Ejusdem Eusebii, Melchiades PP. in Epist. cap. 1. et 2. Innocentius II. PP. cap. 8. August. lib. 3. de Bapt. contra Donat. cap. 16. etc.

Manus Impositio in Baptismo, de qua Concilium Carthag. IV. can. 3. 85. Arelat. I. cap. 6. 8. Matiscon. II. cap. 3. Tolet. XIII. cap. 10. Isidor. lib. 6. Orig. cap. 19. etc.

Manus Impositio super infirmos, juxta illud Matthæi cap. 28 :

Super ægros manus imponent,

scilicet super Catechumenos et Energumenos pro expulsione diaboli, quæ specialiter Exorcistis in ordinationibus conceditur, quippe ut habeant potestatem imponendi manus super Catechumenos, sive Energumenos. Vide Menardum ad librum Sacrament. pag. 340. 342.

Per Manus Impositionem ab hæreticis baptizatos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti purgari debere, observat Zacharias PP. in Ep. ad S. Bonifac. Mogunt.

Manus Impositio in Coronatione Regum, apud Adamnanum in Vita S. Columbæ lib. 2. de Aidano Rege Hiberniæ :

Imponensque Manum super caput ejus ordinans benedixit.

Ordo ad Reginam benedicendam :

Ut quæ per Manus impositionem hodie Regina instituitur, sanctificatione tua digna et electa permaneat.

P. Carpentier, 1766.

Manus Bassa, Sinistra, apud Joan. de Saintré cap. 40. pag. mihi 265 :

Après eulx venoient les rois d'armes et héraulx du roy, per à per à ceulx de France et à leur basse Main.

P. Carpentier, 1766.

Manus Manca, Eodem intellectu ; sic dicta quod ea minus dextre agimus. Leg. Lusit. sub Alph. reg. tom. 1. Probat. hist. geneal. domus reg. Portug. pag. 10 :

Quando fuerit in congregatione maritus reginæ, ibit in Manu manca.

Hinc Main pote appellatur in Lit. remiss. ann. 1386. ex Reg. 130. Chartoph. reg. ch. 101 :

D'un coustel que ledit Jehan tenoit en sa main, il navrast cruelement le suppliant en sa main pote. Se je me feusse donnez garde de la pote Main,

in aliis ann. 1397. ex Reg. 151. ch. 368.

P. Carpentier, 1766.

Manus Garnita, id est, Armata. Chartul. Corb. sign. Cæsar fol. 8. v°. :

Si aucun se bat en ladite mairie de Main garnye, il y a soixante solz Paris. d'amendes.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manus Ligneæ, inter superstitiones et paganias recensetur in earumdem indiculo, Capitular. tom. 1. col. 152.

Manus Mortua, Glebalis servi absque liberis masculis ex legitimo matrimonio procreatis decedentis bona, ac hæreditas, quæ ad dominum ipso jure pertinent : cum de iis testamento minime disponere, etsi donatione inter vivos, liceat, ut est in Consuetudine Arvernensi cap. 27. art. 3. 4. 5.

Exactio consuetudinis pessimæ, quæ Mortua manus dicitur,

apud Sugerium in Charta pro libertate villæ S. Dionysii.

Servitus Manus mortuæ, lineæ humani generis inhumana,

in Chron. Episcop. Autisiod. cap. 64. Charta ann. 1162. ex Tabul. Campaniæ :

Statutum inter nos, ut annis singulis idem Episcopus noster et successores ejus Episcopi prædictorum hominum capitalia libere et integre habeant ; cætera vero, id est Mortuam manum licentiam matrimoniorum, et alegia, inter nos æqualiter dividantur.

Vide Haltaus. Glossar. German. voce Todte Hand, col. 1791. sqq.

P. Carpentier, 1766.

◊ De quo jure hæc habet Charta Steph. abb. ann. 1202. inter Probat. ult Hist. Trenorch. pag. 182 :

Nos vero pro his omnibus consuetudinem illam, quæ Mortua manus dicebatur, et odiosa, dura nimis et importabilis burgensibus villæ Trenorchiensis erat, sed et infamis et peregrina videbatur extraneis, sibi suisque successoribus, cum bona voluntate et fide remisimus in perpetuum.

◊ Varie autem hæc vox in consuetudinibus municipalibus et apud Practicos sumitur. Nam Manus mortua, interdum ipsos homines spectat, quos Manus mortuæ vulgo dicunt ; interdum prædia ipsa, quæ bona Manus mortuæ appellant.

Homines Manus Mortuæ sunt servi glebæ, quibus uti diximus, de bonis suis testamento cavere fas non est, perinde ac Latinis libertis apud Romanos, qui, ut ait Salvianus lib. 3. ad Ecclesiam Cathol.

negato ultimæ voluntatis arbitrio, etiam quæ superstites habebant, morientes donare non poterant.

Redit igitur hominum Manus mortuæ hereditas, si absque liberis decedant, ad dominum, in cujus Manumortua esse dicuntur. Aresta Candel. 1261. 1. Regesto Parlamenti f. 120 :

Abbas Compendiensis receperat in monasterio suo in monachum Conversum quendam rusticum suum servum Ecclesiæ suæ, in cujus Manu mortua, si remansisset, Rex haberet tertiam partem, etc.

Horum mentio est in Chartis anni 1270. 1274. et 1351. apud Roverium in Reomao, in Consuetud. Calvimontensi art. 78. Victriacensi art. 103. Melodunensi art. 163. Meduntensi art. 78. Burgund. Ducat. art. 81. et seqq. Burgund. Comit. art. 99. Trecensi art. 3. 5. 6. 91. Catalan. art. 17. 18. etc. Atque ii dicuntur

à cause de leurs personnes de condition servile, Mainmortables envers leurs Seigneurs en tous biens, meubles et heritages, en quelque part qu'ils soient assis,

in d. art. 5. Consuetudinis Trecensis.

Manus Mortua rursum ipsa prædia spectat, cum aliquis scilicet alicujus, aut Ecclesiæ dominio hac se conditione addixit, servumque se esse professus est : vel cum id juris in eadem prædia ex longi temporis præscriptione habet dominus, id est, cum ea prædia huic servituti sunt obnoxia jure constituti, vel præscriptionis, ut habent Consuetudo Arvernensis cap. 27. art. 11. et Marchensis art. 127. quæ quidem prædia dicuntur heritages tenus à condition de Mainmorte, in eadem Consuetud. Arvernensi d. cap. 27. art. i quorum possessores pro servis habentur, eoque ipso servilibus præstationibus et operis, quas pluribus recenset eadem Consuetudo Marchens. cap. 17. obnoxii. Charta ann. 1282. ex Chartul. S. Vandreg. tom. 1. pag. 952 :

Et porroi avoir Mainmole en ladite masure se jen wil.

Ejusmodi prædiorum mortuæ manus mentio est in Consuetudine Senonensi art. 23. Meldensi art. 48. 77. Vadensi art. 3. Victriacensi art. 69. 70. Nivernensi tit. 8. art. 7. 8. Trecensi art. 59. Ducat. Burgund. art. 11. 75. Comitat. Burg. art. 86. 93. 95. etc. Charta ann. 1198. ex Chartul. Campaniæ fol. 229 :

Emptione centum librarum Manum-mortuam in perpetuum concessi possidendam.

Charta P. Episcopi Meldensis ann. 1229. mens. Febr. in Tabulario ejusdem Ecclesiæ f. 35 :

Quitavimus hominibus de Varedis, de Germiniaco, de Villanolio, Manus mortuas, tam immobilium, quam mobilium quæ ad nos devenire solebant, vel ad antecessores nostros in territoriis et dominiis sive justitiis villarum prædictarum : ita quod dictæ Manus mortuæ immobilium ad propinquiores hæredes devolventur ubicunque fecerint mansionem, mobilium vero Manummortuam, prout solet evenire, ad Episcopum de hominibus in dictis vallis manentibus, ubicumque sint dicta mobilia, habebunt propinquiores hæredes, ubicumque mansionem fecerint dicti hæredes. Sed Manum mortuam mobilium, devenientem ad Episcopum de hominibus extra tres villas manentibus, habebit Episcopus ubicumque sint mobilia, sive in prædictis villis, sive extra ; si vero terra bladata excadat in prædictis villis et territoriis sive justitiis earum, sicut erit bladata, ad propinquiorem hæredem deveniet. Sed si homo manens in aliqua prædictarum villarum haberet terram extra dictas villas et territoria et justitias earum, de quibus solet Episcopus habere Manum mortuam, terra tamen bladata ad Episcopum deveniat.

◊ Interdum Manusmortua res ipsas mobiles tantum spectat. Consuetudo Trecensis art. 6. de servis :

Les autres sont Mainmortables en meubles et les autres en heritages seulement.

Mox addit ejusmodi servis non licuisse testari de rebus Manui mortuæ obnoxiis, ultra 5. solidos in præjudicium domini.

Manusmortua denique quandoque ad certam pecuniæ quantitatem redacta erat, ex manumissoria conditione, quæ ex bonis decedentis domino hæres præstare tenebatur. Vetus Charta apud Haræum in Castellanis Insulæ pag. 178 :

De respectione capitis sui 2. denarios de Mortua vero Manu sex, de licentia maritali sex simili modo.

Alia :

Pro censu capitali duodecim denarios, et pro licentia maritali quinque solidos ; pro Mortua vero Manu totidem solidos persolvant.

Vetus Charta ann. 1102. ex Tabulario S. Arnulphi Crespiac. :

Et in tantum numerum eorum (servorum) tumultum popularem valuisse, ut omnino commeatum uxorum ducendarum, et partem suarum pecuniarum, quam vulgo Mortuam Manum dicimus, se daturos denegarent.

◊ Hujusmodi vero servitutis immunitates passim produnt veteres Tabulæ. Sugerius in eadem Charta apud Doubletum, et tom. 4. Histor. Franc. :

Cum autem contigerit præfatos burgenses proles suas nuptiis tradere, post mortem earum, si absque hæredibus obierint, etiam si parentes in villa S. Dionysii Mortuam Manum habebunt, propinquior aliquis fuerit, qui in terra B. Dionysii, vel sub viatura ejus, mansionem in præfata villa minime habuerit. Si aliquando etiam evenerit, ut filias suas hominibus alieni juris maritent, nullatenus eis Mortuam Manum concedimus, sed in jus revocari omnino petimus atque præcipimus.

Charta Philippi Flandriæ Comitis ann. 1174 :

Nihil de Manu mortua infra Burgi ambitum extorquebat, nec morientium possessiones permittebat partiri.

Charta Communiæ S. Quintini :

Neque vos, neque alius super homine de Communia Mortuam Manum clamabimus.

Charta Mathildis Comitissæ Nivernensis ann. 1223 :

Quitto omnino et in perpetuum liberis meis civibus Autisiodorensibus Manum mortuam, quam in præjudicium eorum confiteor me arestasse, ut eorum hæredes et successores ubicunque manserint, excasuras parentum et prædecessorum suorum sine aliqua perturbatione et interventu pecuniæ possideant pacifice et quiete.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Quale fuerit jus Manus-mortuæ, quæve servitia præstita ab hominibus ejusmodi servituti obnoxiis, luculenter explicatur in Charta Libertatum Montis-Britonis ann. 1376. tom. 1. Hist. Dalphin.

pag. 82. quam hic summatim exscribere operæ pretium duximus :

Primo quittavit penitus et in perpetuum remisit Manum mortuam quam ejus predecessores capere et habere in dicto loco et mandamento consueverant... Concedens ideo dictus D. prædictis hominibus, incolis, personis et habitatoribus dicti loci et mandamenti ejusdem, tam præsentibus, quam absentibus, et qui nunc sunt, et qui pro tempore fuerint... quod ipsi homines, et personæ testari possint et ordinare de eorum bonis quibuscumque, et in personis quibus eis videbitur et placuerit, ultimas voluntates, donationes causa mortis, et alios contractus facere pro libito voluntatis ; et quod eis et in eorum bonis, debeant et possint succedere eorum liberti, fratres, consanguinei, proximiores et propinqui per testamentum vel ab intestato, prout jura volunt. Item cum dicti homines consueverint varias et diversas corvatas facere et tantas quantas Domino erat necessarium et placebat, concessit, etc. Item concessit quod ipse dominus suique hæredes et successores, aut aliquis Officialium suorum non possint nec debeant contra dictos homines et personas inquirere ex officio curiæ nec contra ipsos seu alterum ipsorum inquisitiones facere sine legitimo denuntiatore, etc. Item concessit... quod ipsi homines et personæ successoresque sui aut ipsorum alter cogi non possint nec debeant... ad gaytandum in castro et fortalitio nec ad custodiendum portam fortalitii, seu alibi in dicto fortalitio aliquo tempore, de die vel de nocte... Item concessit, quod ipsi homines et personæ utriusque sexus... possint et sibi liceat maritari, et uxorari se liberosque nepotes, agnatos et cognatos ipsorum quotiescumque et ubicumque sibi placuerit et eis videbitur ad ipsorum omnimodam voluntatem, licentia domini seu alterius personæ non petita seu expectata, etc. Item concessit, quod ipse dominus successoresque sui... non possint nec debeant, nec eis licitum sit in futurum dictos homines, incolas et personas, cujuscumque status sint.... tailliare seu peræquare talliam, seu peræquationem aliquam eis facere, aut aliquam servitutem talliæ, doni vel exactionis pecuniæ cujuscumque eis imponere, ac eisdem summas pecuniarum extraordinarium petere, vel exigere, nisi, etc. Item concessit, quod ipsi homines et incolæ... non possint nec debeant in futurum aliqualiter cogi ad fortificandum donjonum dicti D. Montis-Britonis, nisi, etc.

Inter quæ illud præcipue observandum arbitror, quod Liberis, etiam ex legitimo matrimonio procreatis, facultas concedatur bonis paternis succedendi ; ex eo quippe recte colligitur, jus illud aliquando denegatum fuisse iis qui sub mortuæ Manus servitute degerent.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ An vero ratione Manus-mortuæ cui, ob ligeitatem de corpore et persona, obnoxii erant nobiles in Delphinatu æque ac rustici ignobilesque viri, eidem servitutis jugo adstricti tenerentur, dubitare me fateor. Atqui tamen nihil inter eos discriminis occurrit in Charta ann. 1349. tom. 2. Hist. Dalph. pag. 591. qua a Manu-mortua nobiles liberat Dalphinus, ea conditione ut illi perinde homines suos ab ea eximerent :

Item ipse D. Dalphinus per se et successores suos remisit, quittavit totaliter et reliquit ubicumque terrarum et locorum Dalphinatus et terrarum suarum perpetuo, omnem Manum-mortuam, et omne jus, actionem et requisitionem, quod et quæ sibi competebant, aut competere poterant in Barones et Banneretos, Nobiles, Valvassores et alios quoslibet subditos Dalphinatus et terrarum suarum quarumcumque, seu in eorum bonis et hereditatibus quibuscumque, ubicumque sint, occasione Manus-mortuæ, volens et ordinans quod eodem modo Barones, Bannereti, Nobiles, Valvassores et alii subditi Dalphinatus, et aliarum terrarum suarum quittent et remittant et remittere debeant et teneantur perpetuo hominibus et subditis eorumdem Manum-mortuam quamcumque, et omne jus sibi competens et competiturum occasione Manus-mortuæ, adversus eorum homines, seu subditos, seu bona eorum, alias nisi prædictam quittationem et remissionem facerent, aut si ulterius dicta Manu-mortua uterentur, illi sic utentes et volentes quittare dictam Manum-mortuam, nequaquam gaudeant nec gaudere possint præsenti privilegio remissionis Manus-mortuæ, sed ab eo totaliter sint excepti, si quandocumque casus forsan contingeret in eosdem aut successores eorum.

V. Salvaingum de Usu feud. cap. 32.

P. Carpentier, 1766.

Manus Mortua, Jus regis vel domini alicujus loci in extraneorum decedentium bona, Gall. Droit d'aubaine. Privil. mercator. Ital. ann. 1277. tom. 4. Ordinat. reg. Franc. pag. 670. art. 3 :

Et eis concedimus quod bona decedentium, sine reclamatione Manus mortuæ, assignentur personis quæ legitimam a decedentibus causam habeant.

Charta ann. 1224. ex Chartul. 23. Corb. :

Ego vero dictam præposituram... quittavi in perpetuum, cum omni jure ad eamdem pertinente, videlicet justiciis, relevaminibus, Mortuis manibus, invadiamentis, etc.

◊ Cum igitur hominibus manus mortuæ de bonis suis testari haud liceret, id nominis postmodum inditum personis Ecclesiasticis, Collegiis, Communitatibus, etc. quibus perinde de bonis beneficiorum aut dignitatum, vel Collegiorum testari ac disponere non licet : qua notione vocem hanc usurpant fere semper Consuetudines municipales, et Edicta Regia.

◊ Ejusmodi porro prædia in manum mortuam transferre non licet absque Regis et domini capitalis licentia. Meminit Edwardus Rex apud Willelm. Thorn ann. 1286. et 1288. Statuti a se editi

de terris et tenementis ad Manum mortuam non ponendis, licentia sua super hoc non obtenta.

Unde Cowello

Mortuæ manus est talis manus, quæ feudum apprehensum sine omni metu amittendi, aut feoffatori ex quacumque causa restituendi tenet.

Inde etiam Edwardus Cokus ad Littletonem sect. 1. ejusmodi Mortuam manum dictam vult, quia possessio eorum est immortalis : ita ut manus pro possessione ; mortua vero per antiphrasin pro immortali accipiatur. Prædia igitur quæ dabantur Ecclesiis, dicebantur dari in manum mortuam, hac formula descripta in Charta ann. 1266. in Tabular. S. Arnulfi Crispiacensis :

Ita scilicet quod dictus Philippus de Glacca Armiger dedit in Manu mortua, et absque aliquo censu, reditu, seu dominio, alicui domino persolvendo, etc.

M. Pastorale Ecclesiæ Paris. ann. 1273 :

Et volumus, quod dicti Decanus et capitulum dictas vineas teneant, et possideant in Manu mortua sine homagio, sine servitio, aut redhibitione aliqua nobis vel hæredibus aut successoribus nostris in posterum faciendis.

◊ Sed unde revera caduca servorum ista hæreditas, quæ ad dominum ipso jure devenit, mortua manus dicta fuerit, haud

temere quis definiat. Nescio enim, an omnibus probetur, quod tradit Auctor magni Chron. Belgici ann. 1123. ubi de Adalberone II. Episcopo Leodiensi, a quo sublatum manus mortuæ jus scribit :

In eo vero consistebat jus, ut quandocunque aliquis paterfamilias, qui hanc debuit servitutem, in signum servitutis præteritæ optimum pignus vel jocale, quod in ipsius domo reperiri contigerit, a dominis exigeretur : sin autem nihil esset, ut tum defuncti dextra manus offerretur.

Molanus lib. 3. de Canonicis cap. 35. et ex eo Locrius in Chron. Belg. ann. 1142. addunt, dextram manum oblatam in signum, quod ei amplius non serviret.

L. Henschel, 1840–1850.

Manus Æterna, Eodem sensu. Vide Haltaus. Gloss. Germ. v. Ewigkeiten, col. 418.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

In Manu-Mortua Tenere, in Testam. Roberti de Sorbona tom. 8. Spicil. Acher. pag. 249 :

Primo enim omnia bona sua immobilia, quæ tenet in Manu-mortua, videlicet vineas, domos, census, cum eorum pertinentiis quæ acquisivit Parisius, etc.

Placitum Manus Mortuæ, significat rachatum, quod debetur domino post mortem vassalli. Nam placitum hoc loco id sonare, docemus infra. Exstat Charta Aimerici Vicecomitis Thoarc. ann. 1253. qua Dom. de Rupe Militi concedit, quicquid habet in villa S. Benedicti de Anglia, præter

homagium ligium, et placitum Mortuæ manus, usque ad 10. libras monetæ currentis, quando illud contigerit evenire, et quædam calcaria deaurata, quandiu vixerit ille, qui prædictum placitum fecerit.

Aliam ejusdem Aimerici anni 1254. profert Gallandus lib. de Franco allodio, in hæc verba :

Et est assavoir, que ledit Vicomte de Thoars nos a quitté icele partie, que nous doussent mettre au plait et à rachat, que il a feit au Comte de Peitiers daudevant dites choses : et si il aveneist, que rechat ou plait de Morte main fu fait au viage de moi Aimeric dauvant dit, des choses dauvant dites, ge ne fus tenus à rien mettre : més aprés ma mort, ma devant dite femme, et mi hoir, et mi successor sunt tenu à mettre au plait et à rachat de Morte-main, segond nostre partie dessus nommée, que nous avons des choses, et segond çou que nostre autre mettront au plait et à rachat, por raison de la partie segun le usage et la costume du pays.

Catalogus Militum ann. 1271. tom. 5. Hist. Franc. 551 :

Petrus de Sainte Flaive dicit, quod nihil debet præter placita Manus mortuæ, et servitium ad castellum de Luc.

Tabularium S. Cypriani Pictaviensis ann. 1404 :

Cum tribus solidis de placito, et cum 12. denariis pro omnibus servitiis solvendis de Mortua manu.

Idem :

Cum 30. solidis de placito solvendis de Mortua manu. V.

Cons. Pict. art. 173. et 174.

Mortimanus. Charta Henrici Imper. ann. 931. apud Miræum in Cod. Donat. Piar. lib. 1. cap. 30 :

Campestria et silvestria jura, et Mortimanus suas, et abmatrimonia tam libere in sempiternum possideat, sicut fundator ipsius... possederat.

Vide Mortalia, Manumissio.

Manus Mortua. In Capitulari 2. Caroli M. incerti anni cap. 1. Edit. Baluz. et in Capitulis Caroli M. lib. 5. cap. 110.

Rationabiles ac legitimæ commutationes Ecclesiis utiles

ratæ haberi, inutiles vero et incommodæ atque irrationabiles dissolvi jubentur. et recipiat unusquisque quod dedit. Deinde additur :

Ubi vero Mortua manus interjacet, aut alia quælibet causa, quæ rationabilis esse videatur, inventa fuerit, diligenter describatur, et ad nostram notitiam perferatur.

Eadem habentur in Lege Longob. lib. 3. tit. 10. § 3. Lothar. I. 51. in Capitul. Wormatiensi ann. 829. cap. 5. in Capit. Caroli C. tit. 32. cap. 6. tit. 39. cap. 8. ubi pro rebellis, legendum rationabilis. Fateor hic me cæcutire. Si qui commutaverat mortuus fuerit.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Commode omnino locum hunc illustravit eruditus Muratorius in Notis ad eamdem Legem tom. 1. part. 2. pag. 142. Manus mortua, inquit, in hac lege significare mihi videtur potestatem Regis sive possessionem Regis aut fisci, ut sit sensus : Ubi vero Ecclesiarum prædia sint in manu Regis, sive possessa per fiscum, aut alia quævis rationabilis causa intervenerit, diligenter describatur, etc. ut habet Codex Estensis. Fiscus enim nunquam moritur, et immortalis est, etiam decedente Rege : ad cujus similitudinem Manus-mortua deinde cœperunt appellari Ecclesiæ, collegia, etc. ut supra observatum est. In Capitul. Caroli Calvi hæc eadem Lex repetitur his verbis :

Et si Mortua manus, vel præceptum regium super eis interjacet. Manus mortua,

ut reor, fiscum designat possessorem : Præceptum Regis privatum hominem possessorem, sed Præcepto regio munitum. Tunc ad Regem hæc erant deferenda. Vide Legem 234. Rotharis apud eumdem Murator. ibid. pag. 35. ubi de re, quæ

ad curtem Regis ceciderit, nulla fit repetitio

. Quod firmare iterum licet ex Capitul. apud Carisiacum cap. 8. in quo hæc eadem Lex inserta legitur ubi de rebus Ecclesiasticis et de rebus quæ ad fiscum regium pertinent sermo sit.

◊ Neque proclivius est divinare, quid eadem vox sonet in Wichbild Magdeburg. art. 103 :

Quilibet persoluta debita declarare debet ad sacra post Manum mortuam metseptimus.

Sensus forte est : qui defuncti bona obtinuerit, hujus debita se persolvisse cum sex aliis ad sacra jurabit. Germ. nach todter Hand, id est, Post mortem ejus cui exsoluta est pecunia.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manu Propria singula se idoneum facere, id est absque conjuratoribus seu consacramentalibus. Capitular. lib. 3. cap. 91 :

Et si aliquis quælibet persona adversus eum quamlibet querelam habere voluerit, liceat ei secundum Legis ordinem cum sacramento quod posuimus Manu propria singula se idoneum facere, etc.

Vide Juramentum.

Manu Tertia, septima, duodecima, etc. jurare. Vide Juramentum.

Manu Salva Capere, quasi in salva gardia, seu in secura manu. Synodicon Nicosiense cap. 26. de Clericis :

Ne vadant de nocte, maxime post tertiam pulsationem : quod si inventi fuerint, licentiam damus custodibus civitatis, ut eos capiant salva Manu, et detineant usque mane, nobis quantocius præsentandos.

Manus Vestita. Vide Vestire.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Manus dicuntur avium rapacium pedes, in Legibus Palatinis Jacobi II. Reg. Majoric. ubi de Falconerio majori tom. 3. SS. Junii pag. xxiv :

Veluti logres, capucia, longas, et alia arnesia ad rostrum et Manus ipsarum præparandas et etiam quæcumque alia necessaria providebit.

P. Carpentier, 1766.

Manus Molaris, Mola, ut videtur, quæ manu versari potest. Pedag. Bapalm. ex Chartul. 21. Corb. fol. 259. v°. :

La carette qui maine meulles, ij. deniers le meulle, et Mains mollaires, j. den.

Margar. Comit. Flandr. chart. ann. 1252. apud Lappenb. in Orig. Fœder.

Hanseat. pag. 61 :

Par Manus Molarium obolum.

P. Carpentier, 1766.

Manus Christi, Massa quædam saccharo condita. Comput. ann. 1334. inter Probat. tom. 2. Hist. Nem. pag. 85. col. 1 :

Pro duobus pixidibus sive massapanis, unum de Manu Christi, et alium de confiegs, etc.

P. Carpentier, 1766.

Manus Papiri, Gall. Main de papier, Chartarum scapus. Comput. ann. 1402. inter Probat. tom. 3. Hist. Nem. pag. 174. col. 1 :

Pro media Manu papiri, in qua fuit scriptus liber censuum et usaticorum supradictorum, xv. den. Turon.

Alter ann. 1450. ex Tabul. S. Vulfr. Abbavil. :

Item pro duabus Manibus papiri, ij. sol. vj. den.

P. Carpentier, 1766.

Manus, Manubrium, Gall. Manche. Inventar. ann. 1476. ex Tabul. Flamar. :

Item plus tres picas ferri latomorum sive peyreriorum cum earum Manibus sive caudis.