CAMISA, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

CAMISA, Camisia, Papias ex Scholiaste Lucani : Interula, interior tunica, hoc est, supparum, quod vulgo dicitur Camisia. Isidorus : Camisias vocamus, quod in his dormimus in camis, id est, in stratis nostris. Paulus Diac. in Epit. Festi :

Supparus, vestimentum puellarum, quod est subucula, id est, Camisia dicitur.

Joan. de Garlandia in Synonimis :

Camisiam vel interulam rem dicimus unam ;
Additur his alias subitura Subucula vestes.

Camisia glizzina, apud Anonymum S. Galli in Vita Caroli M. Clizana ap. Pertz. vol. Script. 2. pag. 747. In Camisia discinctus, in L. Salica tit. 60. Liber. Ord. S. Victoris Paris. cap. 18 :

Duæ interulæ, id est, camisiæ.

Victor Vitensis de Persecut. Vandal. lib. 1 :

De palliis altaris, proh nefas, Camisias sibi et femoralia faciebant.

Guibertus lib. 3. Histor.

Hieros. cap. 13 :

Intra lineam interulam, quam nos Camisiam vocamus.

Lib. 7. cap. 41 :

Concisa Camisia, quam subuculam dicunt, hastæ pro vexillo apposuit.

Adde Vitam S. Agricii Episc. Trevir. n. 2. Fortunat. in Vita S. Radegundis cap. 13. Eginhardum in Carolo Magno cap. 23. Hincmar. Remens. Annal. ad ann. 862. Pertz. pag. 458. lin. 1. ubi Camisium. Vineam Benedict. cap. 22. etc. Καμίσιον dicunt Græci. Glossæ Basil. : Καμίσιον, ὁ ἐπὶ ϰαμάτων χιτῶν. Ubi loci ϰάμα pro lecto interpretor. Utitur et Cedrenus pag. 418. Καμίσιν dixit Chronicon Alexandr. pag. 902. Vide Glossar. med. Græcit. col. 563. Murator. Antiq. Ital. vol. 2. col. 110. et Val. Schmidt. ad Petri Alfonsi Discipl. Cleric. pag. 134. cap. 15. § 6. De etymo videndi Diez. Grammat. roman. vol. 1. pag. 10. Graff. Thesaur. Ling. Franc. vol. 4. col. 938. Massmann. Glossar. Goth. pag. 138.

L. Henschel, 1840–1850.

◊ Chart. Longob. ann. 988. ap. de Blasio Princip. Salern. pag. 124. num. 64 :

Pro staviliscenda hanc mea donatione, nunc a presentis recepi a te... justa legem launegild Camiso unum.

P. Carpentier, 1766.

◊ Charta ann. 1118. ex Chartul. Campan. fol. 190. v°. col. 1 :

Quindecim libræ in Camisiis ipsarum sanctimonialium (de Columbari) et centum solidi in calciamentis expendentur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Camisale, Eodem sensu, in Vita S. Udalrici, tom. 2. Julii pag. 120. et in Actis SS. Benedict. sec. 5. pag. 456.

P. Carpentier, 1766.

Camisia, pro Subucula, vel muliebri quodam ornamento, in Mirac. S. Domin. tom. 1. Aug. pag. 651. col. 2 :

Quæ... beatum Dominicum devotione, qua potuit, invocavit, illique vovit, quod ejus reliquias nudis pedibus et sine Camisia visitaret. Camise,

in Lit. remiss. ann. 1421. ex Reg. 171. Chartoph. reg. ch. 513 :

Un sarcot ou Camise ride ouvré de pers filé. Change,

si tamen legendum non est Chainse, in aliis Lit. ann. 1408. ex Reg. 162. ch. 258 :

Sept draps de lit, deux nappes et un Change à femme.

P. Carpentier, 1766.

Camisiale, Vestis species ad usum monachorum. Charta ann. 1084. tom. 1. Hist. Trevir. Joan. Nic. ab Hontheim pag. 434. col. 2.

Totidem (duodecim) Camisialia fratribus pro vestitura persolveret.

P. Carpentier, 1766.

Camisia, Vestis sacerdotalis, eadem quæ Rochetus, et a superpellicio distincta. Conc. Trevir. ann. 1238. apud Marten. tom. 7. Ampl. Collect. col. 128 :

Sacerdotum vestis suprema talaris et clausa sit, et quando ad divina accedunt, Camisia, id est rocheto, induantur. Quando ad infirmos vadunt cum Eucharistia, similiter Camisiam habeant, vel superpellicium, vel cappam choralem.

P. Carpentier, 1766.

Camisius, Alba, in Charta ann. 1266. ex Tabul. S. Vict. Massil. :

Alia planeta de sendato blandecto, Camisio, amicto et manipulo, etc.

Camisia, Vestis sacerdotalis, eadem, quæ Alba dicitur. Alcuinus de Divinis Offic. :

Tunica, linea vestis erat interior, quam Camisam dicimus, vel supparum.

Vetus expositio divinorum Offic. ad calcem libri Johannis Abrinc. de Offic. Eccles. pag. 416 :

Camisia linea, quæ alba vel Pectoralis vel Talaris nuncupatur, quod ad modum corporis acta totum corpus absque ruga operit.

Glossæ Biblicæ MSS. : Poderis, est sacerdotalis linea corpori astricta, et usque ad pedes descendens, unde et nuncupata, quam vulgo Camisiam vocant. Papias : Alba, vestis sacerdotalis linea stricta, quæ Camisia dicitur. Alibi :

Alba, vestis sacerdotalis usque ad talos, unde et talaris dicitur : dicitur vero a similitudine Camisiæ quotidianæ, quia ligno (l. lino) fit, stringens superiora et inferiora.

Gregorius Magn. lib. 6. Epist. 27 :

Duas autem Camisias, et 4. oraria vobis transmisi, quæ prædictis viris ex benedictione S. Petri peto humiliter offerri.

S. Hieronym. de veste Sacerdotali ubi de talari tunica :

Volo pro legentis facilitate abuti sermone vulgato. Solent militantes habere lineas, quas Camisias vocant, sic aptas membris, et adstrictas corporibus, ut expediti sint vel ad cursum, vel ad prælia, dirigere clypeum, ensem librare, et quocumque necessitas traxerit.

Petrus Blesensis serm. 41 :

Indutus Camisia linea, quæ communi nomine dicitur Alba.

◊ Camisas altaris trez, in Chart. Alfons. III. Reg. Legon. ann. 891. Vide S. Rosa de Viterbo Elucidar. tom. 1. pag. 231. et Append. pag. 19. ubi ex chart. Lusit. ann. 1480. Camsa mourisca pro Alba.

◊ Vestem hanc Lectorum propriam fuisse ait Simeon Thessalonicensis lib. de Sacrament :

Ὁ ἀναγνώστης ϰέϰτηται ἔνδυμα τὸ ϰαλούμενον ϰαμίσιον, ὅπερ ϰατὰ τύπον ψελωνίου ἐστὶ μιϰροῦ, ἢ στιχαρίου ἐϰ λίνου, τὴν ἀπαρχὴν τῆς ἱερωσύνης δηλοῦν, etc.

Lector veste ornatur, quam Camisium dicunt, quæ ad parvæ casulæ, vel certe tunicæ modum e lino conficitur, primamque Sacerdotii delibationem demonstrat.

Ejusmodi Camisia, vel Camisias Lectoribus adscribit etiam Codinus de Offic. cap. 6. num. 3. apud quem Gretzerus vestes eas esse opinatur, quas supra vestes, ἐπάνω τῶν ἱματίων, Clerici vulgo deferunt, et superpellicia, appellamus. Unde

Camisati dicti istius ordinis Clerici apud Græcos, quorum officium erat, ferre ad altare carbones, et sacris lebetibus calefaciendis occupari, ut illic more solito aqua fervens sacris calicibus tempestive infunderetur, ut est apud Citrium in Responsis, et in Catalogo Official. Ecclesiæ Constantinop. de quo more plura Gretzerus ad Codin. et Goarus ad Eucholog.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Camisea, Eadem notione, apud Marten. tom. 4. Anecdot. col. 544. e Statutis Synod. Eccl. Argentin. :

Superpelliciis quoque et Camiseis albis tempore divinorum utantur.

P. Carpentier, 1766.

Camisia, Involucrum ex quovis panno. Inventar. S. Capellæ Paris. ann. 1376. ex Bibl. reg. :

Item, unum magnum repositorium.... habens cruces concavatas intrinsecus,... de quadam Camisia panni aurei coopertum.

P. Carpentier, 1766.

Camizia, Stragulum, Gall. Housse de cheval. Joan. de Cardalhaco serm. in festo S. Nic. :

Habent equi Camizias et coperturas scutorum incisionumque curiositate depictas.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Camisium Album, Idem. Hist. Dalphin. tom. 2. pag. 274.

Pro una planeta et uno Camisio albo pro capella, unc

. i.taren. xii. Alium locum vide in Leviga.

Camisiæ Librorum. Testamentum Riculfi Episcopi Helenensis ann. 915 :

Et wantos paria 1. Camisas ad Textum et Missalem 4. unum cum auro purpureum.

Statuta antiqua Ord. Cartusiensis 1. part. cap. 41. § 36. de Sacrista :

Librorum Camisias, diversaque tersoria similiter lavat. Manutergia,

quibus libri involvuntur, vocat Theodemarus in Epist. ad Carolum M. Vide Armigeri pag. 401. col. 3.

P. Carpentier, 1766.

◊ Librorum tegumenta, nostris etiam Chemise et Chemisete. Codex MS. 74. S. Martial. Lemovic. :

Hanc Camisiam dedit mihi Bernardus Iterii subarmarius S. Martialis anno 1197.

Inventar. ann. 1492.

ad calcem Necrol. MS. eccl. Paris. :

Item ung autre petit messel... couvert de cuir rouge, garni d'une Chemisete de chevrotin rouge... Item ung autre petit journal... garny d'une Chemise de drap de damas vermeil.

Hinc

P. Carpentier, 1766.

Liber Camissiæ appellari videtur, qui ejusmodi camisia est coopertus, in Constit. capit. eccl. Barchin. ann. 1423. rubr. 11. ex Cod. reg. 4332 :

Magister grammaticæ... diebus dominicis et festivis, maxime præcipuis, lecturam et accentum legentium in choro dictæ sedis corrigat et emendet, aliaque omnia compleat, quæ in instrumento sui officii scripto in Libro Camissiæ continentur.

Camisia Romana. Vide Dalmatica.

Camisiæ Ultramarinæ. Vide Berniscrist.

Camisus, Alba. Leo Ostiens. lib. 3. cap. 73 :

Camisi magni deaurati cum amictis 2.

Charta ann. 1197. apud Ughell. tom. 7. pag. 1275 :

Unum amictum cum friso magno, unum Camisum cum gramatis et frisis, etc.

Chronicon Cavense apud Muratorium tom. 7. col. 951 :

Camisos paratos iv. cum amictis paratis.

Camisialis Vestis, Tunica longior, hodie Soutane. Concilium Coloniense ann. 1260. can. 7 :

Sacerdotes autem ipsi, quotiescunque celebraturi sunt Missam, Veste Camisiali sub Albis non careant, ne Albam, quæ consecrata est vestis, ipsorum tunicæ valeant immediate contingere, nec ipsæ tunicæ apparere.

Cap. 8 :

Campanarii,... nunquam absque Veste Camisiali campareant.

Camisiæ, Saga militaria, quæ armati milites superinduunt. S. Hieronymus Epist. ad Fabiolam :

Solent militantes habere lineas, quas Camisias vocant, sic aptas, membris, et adstrictas corporibus, ut expediti sint vel ad cursum, vel ad prœlium, etc.

Vide Sagum.

Camisiæ Ferreæ, Loricæ in Chronico Colmariensi ann. 1298. Vide Armati.

P. Carpentier, 1766.

◊ Chemise de Chartres, inter armaturas, quas vestire debebant duo milites duello pugnaturi tom. 1. Probat. Histor. Britan. col. 1222.

P. Carpentier, 1766.

◊ Camisiæ inter oblationes, quæ Virgini Deiparæ in ecclesia Parisiensi fieri solebant, recensentur in Sent. arbitr. ann. 1335. inter episc. et capit. Paris. ex Reg. 70. Chartoph. reg. ch. 305 :

Item ordinamus et pronunciamus quod torchiæ seu cerei, qui vel quæ offerentur extra funeralia, in altum desuper dictam ymaginem Beatæ Mariæ Virginis, ubi sunt suspensæ Camisiæ prope pulpitum, ubi cantatur Evangelium, erunt semper dicti domini episcopi.

Camiscia, Idem quod Camisa, Italis Camiscia. Concilium Budense can. 3 :

Statuimus, quod Prælati de cætero, cum equitant, vel etiam in publico pedestres incedunt, habeant et deferant cappas rotundas, sub quibus habeant et deferant Camiscias albas sive rosetas, quas semper sub cappis sive mantellis, ante pectus vel post collum hinc inde connexis, cum in publico, hoc est, extra secreta habitationis eorum ipsos contigerit ire vel stare.

Camix, Alba ; Italis Camice, vel Camicio, a Camisia, quam Itali etiam Camicia vocant. Testamentum Guallæ Bicherii Cardinalis Vercellensis ann. 1227. apud Augustinum de la Chieza, in Hist. Ecclesiæ Pedemont. cap. 36. et Ughellum tom. 4 :

Do... unum apparatum de meis, scilicet planetam, Dalmaticam, tunicam de zameto rubeo, cum Camice, amictu, stola, et manipulo.

Et infra :

Relinquo apparatum Capellani communem, videlicet calicem, planetam, Camicem cum amictu et stola et manipulo.

Histor. Translat. S. Antonini :

Tunica et scapulari, cum manicis ex filaticio similiter albo, et amictu et Camice ex byssino, etc.

Vide Octav. Ferrarium in Orig. Ital. V. Camice.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Camisiatus, Indutus Camisia. Miracula S. Amalbergæ, tom. 3. Julii pag. 111 :

Vovit feriare quamdiu viveret B. Amelbergæ, et profestum ejus in pane et aqua quolibet anno jejunare, et Camisiatus cum feretro circuire villam ejus.

Camisile, Camisilis, Camisilus, Camsile, Vestis species, eadem, quæ Alba, seu camisia, vel certe tela quævis linea aut cannabina, quomodo Camisiam videtur usurpare Cæsarius lib. 8. cap. 32. Catholicon Armoricum :

Camps, Gall. Aube de Prestre, Alba.

Chart. ann. 768. in Alsat. Diplom. vol. 1. pag. 40 :

Me.... unum Camsile et unum sarcile daturam.

Monachus Sangall. de Reb. Caroli Magni lib. 2. cap. 29 :

Cumque tot lineæ vestes non essent in promptu, jussit incidi Camisilia, et in modum sepium consui, vel in modum vitium pastinari.

Capitulare 2. ann. 813. cap. 19 :

Et ut feminæ nostræ... habeant ex partibus nostris lanam et linum, et faciant sarcillos et Camisilos, etc.

Charta Ludovici Pii pro Abbatia S. Amandi :

De feno, de formatico, de porcis, de poledris, de Camsilis, de pastis, de vino, et de ovis.

Charta Abbatis Laurishamensis apud Freherum in Originibus Palatin. pag. 39 :

Hubæ singulæ solventes nummos 30. in festo S. Michaëlis, in Pascha 10. ova et pullum ; insuper 11. Camisilia, quorum unum Villico assignatur.

Historia de Fratribus conscriptis tom. 2. Rerum Alam. Goldasti pag. 181. 182. ann. 908. ap. Neugart. Cod. Diplom. Alem. vol. 1. pag. 549. :

Quibusdam purpuras Tyriacas, quibusdam autem palliola viridia, cum Camisilibus, seu glizis donavit.

Et mox :

Quarta autem die cuncti (Monachi) per ordinem iterata ab eo munera perceperunt, scilicet aut sagum laneum album, aut Camisile subtile ac grande, seu cozzonem, sive lanam opere plumario contextam.

Chronicon Mosomense :

Unum Camisilem, quem optimum habuit de domo sua, sumpsit.

Infra :

Camisilem quem, secum detulerat,... super corpus Sancti posuit.

Charta Theoderici Abbatis S. Maximini Trevirensis apud Nicol. Zyllesium :

Tali modo placitare eum permisi, scilicet ut ex prædicto bono 12. mansos mihi Ecclesiæque redderet, et deinceps singulis annis 12. porcos saginatos et totidem Camisilia Fratribus pro vestitura persolveret, etc.

Annal. Benedict. tom. 2. pag. 752. col. 2. ex Caroli Diplomate pro partitione Monachorum S. Amandi :

Censuimus... ut de villis dominicis nona pars totius supellectilis Monachis tribuatur, hoc est, de annona, legumine, caseo, feno, pullis equinis, porcis, Camisilibus, altilibus, vino.

Chart. Silvestr. PP. ann. 999. in Alsat. Diplom. vol. 1. pag. 142 :

Ut Camisiales 3. ob nostri juris respectum annuatim nobis deferantur.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Camsila. Tabular. Rothon. :

Adriano Papæ Salomon Brittonum Dux... Misimus xxx. Camsilas et xxx. laneas drapeas variis coloribus intertinctas.

Camsilis, Camsellus. Chronicon Fontanell. cap. 16 :

Lintea ad manus tergendas... Camsiles 3. ad mappulas faciendas longitudinis ulnarum 13.

Vetus Charta apud Buzelinum lib. 2. Gallo-Fl. cap. 25. et tom. 12. Spicilegii Acheriani :

De vino libræ 2. et omni anno in vestimento solidi 5. et Camsil. 1.

Codex MS.

Irminonis Abb. San-German. fol. 99. col. 1 :

Solvit unus ex illis de annona in anno mod. cxxx. Camsilem unam, pastas quinque.

Et fol. 101. col. 1 :

Angeraldis ancilta... facit Camsilem de lino dominico, pascit pastas vi.

Ex iis emendandus locus luxatus in Traditionibus Fuld. lib. 2. trad. 38 :

Lectaria, sive villosi, sive manutergia, sive Camselli, sive cujuscunque sint vestimenta, linea, vel lanea.

Perperam Edit. Canifelli.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Camsilus, in Codice MS. Irminonis Abb. San-German. fol. 72. verso col. 3 :

Iste sunt Lidie, Teudrata, Hostravolda, Teutberga, Framengadis, etc. omnes iste aut faciunt Camsilos de octo alnis, aut solvunt denar. iiii.

Guerard. pag. 150. Viro doctissimo auctore alia addo, ex quibus pretium venale Camsilium pro diversis temporibus et eorum mensura cognoscantur. Cod. Lauresham. Diplom. num. 3663. Chart. sec. IX :

Camisile valens unciam unam.

Ibid. num. 3654. sec. X. :

Ancillæ vero ad easdem hubas pertinentes faciunt singulæ Camisile 60. ulnarum in longo, 5. in lato, de opera dominica.

Ibid. num. 3655 :

Ancillæ singulæ faciunt Camisile aut sarcile 1. ad 10. ulnas in longum et 4. in latum de opera dominica.

Ordinat. Præpos. Erford. ann. 1121. ap. Guden. Cod Diplom. vol. 1. pag. 50 :

Duo Camisalia unicuique, aut. 7. solidos pro illis.

Chart. Bonorum Maurimonast. ann. 1120. in Alsat. Diplom. vol. 1. pag. 199 :

Faciunt Camisile 1. aut solvunt denarios 10.

Chart. Carol. Simpl. ann. 812. ibid. pag. 103 :

Omni anno ei dentur ob hoc inde duo gaballi, sive duo Camisilia bona aut etiam quatuor carre vini.

Registr. Prumiense, Rumersheim, in Histor. Trevir. Diplomat. Hontheimii vol. 1. pag. 664 :

Fœmina sua debet suere femoralia.... fœminæ præbendariarum unaquaque ebdomada dies duos ; unum cum pane et alium sine pane. Sin autem, dimidiam libram lini et dimidium Camsilem.

Ubi Glossa Cæsarii : Regula indulget monachis in via directis uti femoralibus ; et ideo constitutum est ab antiquo, sicut narrat liber vetus, quod mansi nostri tenentur annuatim Camsiles facere. Camsil enim est lineus pannus de puro lino compositus, habens in longitudine 8. ulnas, et in latitudine 2. Vide Pottgiesser. de statu servorum pag. 475.

Campsilis. Chrodegangus Episcopus Metens. in Regula Canon. cap. 41 :

Unusquisque Cleri senioris annis singulis tres Campsiles accipiunt.

Quo loco Editio Labbei cap. 29. habet sarciles, infra vero Camisiles :

Camisiles autem accipiant illi Presbyteri et Diaconi annis singulis binos.

Breviarium villarum S. Bertini in Folcuini gestis MSS. ex Archivo Audomar. :

Servi quatuor faciunt in hebdom. dies 3. Ancillæ quatuor faciunt Campsiles 4.

Cheinse, et Cheinsil, nostratibus. Vetus Poeta MS :

Trayés-vous arrier,
N'atouchiés pas à mon Chainse,
Sire Chevalier.

Alius :

Et Rogier s'amie apele,
Si l'a par la Chainse pris.

:

Qui plus est blanche que nul pans de Cheinsil.

Rursum :

Dras de Cheinsil li ont fet endosser,
Chemises, et braies, chauçes de pailles clerc.

Alio loco :

De fil de soie le restreint et cousi,
Si l'envelope el pendant d'un Cheinsil.

Le Roman de la Violette MS :

Enfin vint chantant la pucele,
Qui mult ier avenant, et bele,
Mais n'ot vestu c'un Chaisel blanc.

Infra :

Et tert ses iols et sa veue,
Que il avoit tot plain de sanc,
La pucelle son Chainse blanc.

Mirac. B. M. V. MSS. lib. 1 :

............. Une damoiselle
En un Chainsil moult achesmée
Acourut toute eschavelée.

Vetus Poeta MS :

Un Chainse grant et délié
Ot vestu la prus, la cortoise,
Qui traînoit plus d'une toise.

Cheincerie. Usatica MSS. Vicecomitatus Aquarum Rotomagi :

Chincherie une fois par an 2. den.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Prædictarum harumce vocum omnium originem retegit, applaudente Menagio in Dictionario Etymol. Gall. ad vocem Chemise, Scaliger in Paulum Festi abbreviatorem ad vocem Supparus, ubi ait : Camisiam usurpat Paulus ; verbum suæ ætatis ac suorum hominum elegantia dignum. Cama est barbarum vocabulum : id significat Lectum ; hodieque in idiotismo suo retinent Hispani : Camas enim lectum vocant. Ab eo tunicam lineam nocturnam vocarunt Camisiam. Auctor Isidorus et ipse Hispanus. Vossius Camisiam a Gallico Chemise ductam credit, sed errat eodem Menagio judice loco citato.