CAPA, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.

CAPA, CAPA 2, CAPA 3, CAPA 4, CAPA 5, CHAPA.

« Capa » (par C. du Cange, 1678), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 110b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CAPA1

CAPA, Cappa, Vestis species, qua viri laici, mulieres laicæ, Monachi, et Clerici induebantur, quæ olim caracalla. Wlphinus

Boetius in Vita S. Juniani :

Vestis cilicina de caprarum pilis, quæ in modum Caracallæ, quam nunc Capam vocamus, perseverat usque in hodie, apud nos est.

Chronicon Trivetti ad ann. 1156 :

In pago Parisiacensi Capa Salvatoris nostri in Monasterio Argentolii revelatione divina reperta est, inconsutilis et subrufi coloris, quam gloriosa mater ejus fecit ei, cum adhuc puer esset, prout repertæ cum ea litteræ indicabant.

◊ Capam viris laicis tribuit Gaufredus Malaterra lib. 2. cap. 44 :

Ipse cum tredecim viris, gladiis cum Capis accinctis... ad portam castelli accedens, etc.

Rogerus Hoved. in Henrico III. :

Percussus est cum gladio per Cappam et tunicam et camisiam, non sine sanguinis effusione.

In Ricardo I :

Et fracta est Cappa Regis Anglorum, ex percussione Willelmi des Barres.

Adde Matth. Paris pag. 15. et Vide Annelatus. At laici cottos vel mantellos cum Capis deferre, contra Monachi cottos, vel mantellos sine Capa portare vetantur in Concilio Metensi ann. 888. cap. 6.

◊ Capam sequiori sexui adscribunt etiam Scriptores. Idem Malaterra lib. 2. cap. 29 :

Vestium etiam tanta penuria illis erat, ut inter Comitem et Comitissam nonnisi unam Capam habentes, alternatim, prout unicuique major necessitas incumbebat, ea utebantur.

Matthæus Paris ann. 1192 :

Vestem Sacerdotis in meretricis habitum convertit tunica viridi feminea indutus, Capam habens ejusdem coloris, peplum in capite muliebre portans, etc.

Computum Stephani de la Fontaine Regii Argentarii ann. 1351 :

Pour fourrer une robe de 4. garnemens que Madame la Royne ot de livrée le jour de Myaoust, pour les 2. surcos, et cors de la Chape, 3. fourrures de menu ver.

Tradit Gaufredus Vosiensis 1. part. cap. 55. extremo Regem Ludovicum VII. prohibuisse

mulieres publicas chlamyde seu Cappa uti Parisius, ut tali nota a legitime nuptis discernerentur

. Testament. ann. 1328. ap. Matthæum post Alciat. contra Vit. Monast. pag. 366 :

Item amitæ nostræ abbatissæ sororum S. Claræ in Nuss Cappam et tunicam de rubeo cameloto.

◊ Capa autem tunicæ laxioris et talaris species fuit, quæ cæteris vestibus superaddebatur, pallii instar : unde recte Isidorus lib. 19. Orig. cap. 31. Capam dictam scripsit, quia quasi totum capiat hominem. Anonymus in Vita S. Vodali Benedicti num. 10 :

Tollens pallium suum qui vulgo Cappa vocatur.

Cil del chastel s'adoubent à droiture,
Vestent hauberc, ceignent espées nues,
Et par desuere ont les Chapes vestues.

et des Ducs de Normandie :

N'a gueres meillor terre sous la Chape dou ciel.

Cum vero capæ totum hominem quodammodo ambirent et tegerent, iis utebantur potissimum, cum foras, aut peregre ibant. Goffridus Vindocinensis lib. 5. Epist. 3 :

Si persona quælibet ad eum transiens invenitur, non ei aufertur Capa, sed de vita statim et membris agitur.

Vitæ abbatum S. Albani :

Ad Synodum venient ;... et inter alios sedebunt, habitu tamen itineris non mutato, nisi velint, videlicet in Cappis et calcaribus.

Vita S. Anskar. cap. 16. ap. Pertz. vol. Scriptor. 2. pag. 700 :

Clericis suis huc illucque fuga dispersis etiam sine Cappa sua vix evasit.

Atque inde negotiatoribus præsertim tribuitur, quod ii

negotiationis et commercii causa perpetuo fere terras et provincias obeant. Lupus Ferrariensis Epist. 125 :

Negotiatorum Capas se petiturum jactabant.

Tos à guise de marcheans,
Furent vestus de Chapes grans.

P. Carpentier, 1766.

◊ Capa negotiatoribus præsertim tribuitur, ut recte observat Cangius : at vero minus feliciter tuendam hanc sententiam Lupum Ferrariensem profert ; non enim vestis, sed loci cujusdam nomen ibi indicatur, quem D. Bonamy in Dissert. edita tom. 17. Comment. Acad. Inscript. pag. 288. Cappas, vulgo Chappes diœcesis Trecensis esse opinatur : contra vero vicum esse fluvio Lupæ appositum, quem Ceppoi appellat, ex diversis locorum positionibus aliisque argumentis disputat D. Levesque de la Ravaliere tom. 21. eorumd. Comment. pag. 175. Adhuc sub judice lis est.

◊ Hinc Capa pluvialis, cujus in pluvia usus erat. Chron. Andrense :

Volens ab Eleemosynario nostro Capam pluvialem et sumptuosam ancis singulis extorquere... siquidem in nostro hospitali de filo grosso Capa solebat singulis texi, et domino de Fielnes transmitti.

Vincentius Belvac. lib. 29. cap. 118 :

Ecce Natalis Clericus meus ante me astitit, Capa indutus pluviali, sicut mihi videbatur, pulcherrima, etc.

Wibertus Archidiac. in Vita S. Leonis IX. PP. cap. 8 :

Super pluviali veste, quæ Capa vocitatur.

MS. :

Une Chape à pluie afeubla.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

◊ Instrum. ann. 1181. ex Archivo Dolensi :

In tota terra Carreou non sunt nisi tria arpentia libera, quorum duo reddunt duas Capas Pluviales Archiepiscopo quandocumque vadit Romam.

Marten. tom. 4. Anecd. col. 611. D. ex Statutis Ecclesiæ Barcinon. :

Quilibet Canonicus qui receptus sit... teneatur infra primum annum, quo præbendam receperit manualem, facere unam Cappam Pluvialem seu processionalem de purpura.

P. Carpentier, 1766.

◊ Lit. remiss. ann. 1409. in Reg. 164. Chartoph. reg. ch. 73 :

Une robe laquelle les bergiers portent vestue pour cause de la pluye, du vent ou de la neige, appellée Chappe ou pays par delà.

◊ Lacernas pluviales vocat Interpres Juvenalis Sat. 9. v. 28. quas ille

pingues, quæ muniant a pluvia, non quæ ornent

. Capa ad aquam, in Computo anni 1202. apud D. Brussel Tract. de Feodis pag. cci. col. 1. ad calcem tomi 2.

◊ Sed et Capam capitis tegmentum esse dixit Isidorus loco citato :

Capa dicta quod capitis est ornamentum,

Certe capam os et vultum texisse docet le Roman de Garin MS. :

Affublé fu, s'ot le chaperon mis,
Ostez la Chape, li Cuens Fromond a dit,
Mult vos voi ors enbronchiés et pansif.

Infra :

Osta la Chape, si lor montra son vis.

MS :

Par les chans sont à lui esperon venu,
Esmuchies de lor Chapes, rien à nul cognu.

Idem Poeta :

En la Chape s'est embuschiés,
Qu'il ne fu pris, ne encerchiés.

Atque hinc percipimus cur Guillelmus de Podio Laurentii cap. 49. dicat Maffredum quemdam fuisse Capam et refugium infidelium et malignantium, quod ii videlicet apud Maffredum delitescerent, et absconderentur.

◊ Instructæ porro erant capæ manicis laxioribus, unde manicatæ dicuntur Matth. Paris ann. 1258 :

Cujus familia collateralis octo Capis, videlicet quinque clausis, et quinque Manicatis de optimo moreto superbivit redimita.

Computum Stephani Fontani :

Manches de Chape, et le chaperon de Chape, 300. ll.

Innocentius III. PP. in Concilio Lateran. can. 16. et lib. 1. Epist. pag. 298. vetuit ne Canonici et Clerici Cappas Manicatas intra Ecclesiam ad divinum Officium deferrent. Idem prohibuere Galo Cardinalis in Constit. ann. 1208. cap. 3. 4. Odo Paris. in Statutis Synodalibus, Concilium Eboracence ann. 1195. can. 6. Monspeliense ann. 1214. con. 3. Avenion. ann. 1209. can. 12. Sarisberiense ann. 1217. can. 10. Statuta Synodalia Nicolai Episc. Andegav. ann. 1264. et 1269. Constitutiones Nicosienses can. 8. Synodus Cicestrensis ann. 1289. can. 9. Synodus Bajocensis ann. 1300. can. 33. etc.

Capæ Alatæ, interdictæ pariter Clericis in iisdem Statutis Odonis Episcopi Parisiensis necnon etiam in antiq. Statutis Synodal. Eccles. Æduensis apud Marten. tom. 4. Anecdot. col. 472.

◊ Capis præterea assuta erant et cohærebant caputia, et ita induebantur, ut cum maxime clausæ essent capæ, caput per collare, seu foramen collaris inferretur. Vide in Capitium et Caparo.

◊ Capa, Monachorum præsertim fuit. Theodemarus in Epist. ad Carolum Magnum de Monachis Casinensibus :

Illud autem indumentum quod a Gallis Monachis cuculla dicitur, nos Capam vocamus.

Eckeardus Junior de Casib. S. Galli cap. 1 :

Ingreditur penetralia claustri vacuis fur noctibus nudipes, Cappa quidem, uti Fratrum unus putaretur, indutus.

Vita S. Vodali Benedicti n. 11 :

Ille tollens pallium suum, qui vulgo Capa vocatur, super eum projecit.

Walafridus Strabo in Vita S. Othomari Abbatis inter Acta SS. Benedict. sæc. 3. part. 2. pag. 156 :

Quem tam pleniter misericordiæ studium possederat, ut si quem pauperum nuditatis injuria torpentem conspiceret, plerumque suis exutus vestibus, miseri contegeret artus, ita ut interdum sine tunica, sola Cappa contectus ad Monasterium remearet.

Vita S. Benedicti Anian. inter eadem Acta sæc. 4. part. 1. pag. 213 :

Concessit etiam necessitatis cause propter quam Regula jubet, duas scilicet stamineas et femoralia, pelliceas quoque et tegumenta eorum, Cappas duas.

Vide Regulam Solitariorum cap. 49. Concil. Metense ann. 888. can. 6. Vitam Alcuini num. 25. eumdem Alcuinum Epist. 60. Statut. antiq. S. Petri Corbeiensis lib. 1. cap. 3. post Irminonem pag. 309. etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Capa Sanctimonialium etiam fuit. Vita S. Liobæ Abbatissæ inter Acta SS. Benedict. sec. 3. part. 2. pag. 254 :

Et beatam virginem ab oratione excitat periculis opponendam... Ad hanc vocem illa ab oratione surrexit, et quasi ad colluctationem vocaretur, Cappam qua erat induta abjiciens, fores Ecclesiæ confidenter aperuit.

Capa Clericorum Regularium, in libro Ordinis sancti Victoris Parisiensis cap. 18 :

Brevior superpellicio vel tunica uno plena palmo, undique rotunda

esse debet, et ante non nimis alte fissa. Vide Concil. Trosleianum can. 6. Ordericum Vital. lib. 8. pag. 711. Vitam Alcuini num. 25. etc. Willigis. Relatio ann. 976. ap. Guden. Cod. Diplom. tom. 1. pag. 355 : Scolaribus canonicis

Cappam, pelles et pellicium de ovibus, caligas et sutulares magister tantum dabit.

Confer Capapellis.

◊ Denique capa inter vestes Ecclesiasticas passim recensetur. Wibertus Archidiac. in Vita S. Leonis IX. PP. cap. 8 :

Nam videbatur sibi quod stans in edito, familiares suos ad se de periculo confugientes, reciperet, eisque super pluviali veste, quæ Cappa vocitatur, inclusis, sanguine eorum sibi vestes infici conspiceret.

Eckehardus Junior de Casib. S. Galli cap. 5 :

Reliquiasque ejus, ut mos nobis est, Cappa illa aquilifera indutus vespere diei Sancti ipse domum reportabat.

Pluvialem interpretatur Arxius ap. Pertz. Scriptor. vol. 2. pag. 108. not. 14.

P. Carpentier, 1766.

◊ Qua cum cura deferri debeat, præcipiunt Consuet. monast. S. Emmer. Ratispon. art. 21. ex Cod. Ms. S. Germ. Prat. sign. 1074. 3 :

Quando Cappis utuntur, prævideant qui eas gerunt ne parietibus se premant, nec transeundo per ostia, nec quando sedent, sub se habeant.

P. Carpentier, 1766.

Cappa Cardinalaris, Qua vestiri solent Cardinales. Paridis de Grassis Cæremon. capellar. Papal. Ms :

In ejusdem diei (O. SS.) hora vespertina. Vesperæ pro defunctis in capella : ubi illis finitis matutinæ similiter pro defunctis aguntur, ad quas Papa cum Cappa quasi cardinalari, sed ampliori, de laneo panno russato cuculatus accedit ; quem cardinales Cappis pavonatiis induti sequuntur.

Capæ Chorales, quibus Clerici vel Sacerdotes in choro amiciuntur, apud Matth. Paris ann. 1237. 1246. pag. 302. 473. in Synodo Coloniensi ann. 1280. in Præfat. in Charta Henrici Ratisbonensis ann. 1278. in Metropoli Salisburgensi tom. 1. pag. 264. in nova Gall. Christ. tom. 3. col. 1227. etc. Rupertus lib. 2. de Divin. Offic. cap. 14 :

Capas quoque in majoribus festis superinduimus,... quæ Capæ bene ab interiori parte patulæ sunt, et omnino præter necessariam fibulam inconsutæ,... fimbriis quoque subter ornatæ sunt.

Honorius Augustodunensis lib. 1. cap. 227 :

Capa propria vestis est Cantorum.

P. Carpentier, 1766.

Capa Missalis, Missaria, Cujus in missa celebranda seu officio ecclesiastico peragendo usus est, idem quod Dalmatica. Testam. Annæ de Armin. uxoris Car. d'Albret ann. 1472. ex Cod. reg. 9673. 2. fol. 91. v° :

Item legavit conventui fratrum Minorum castri Jelosii unam suam hopalandam,... de qua vult fieri Capam missalem diaconalem et subdiaconalem ad servitium et pro cantando missas de Requiem.

Stat. colleg. Fux. Tolos. ann. 1457. ex Cod. reg. 4223. fol. 204. v° :

Vesperæ defunctorum, sacerdote cum Cappa missaria seu pluviali armis nostris fulcita induto,... celebrentur.

P. Carpentier, 1766.

Capa Pavonatia, Violacei coloris. Vide supra Cappa cardinalaris et Pavonatius.

Capa cum Tintinnabulis. Anonymus de Miracul. S. Hugonis Abbatis Cluniac :

Tunc misit Rex domno Abbati et sacro Conventui Capam pæne auream totam, in qua vix nisi aurum apparet, vel electrum, vel margaritarum textus, et gemmarum series : inferius autem undique Tintinnabula resonantia, ipsaque aurea pendent.

Notum in veteri Lege summi Sacerdotis vestimentorum oras tintinnabulis insignes fuisse, ut nota esset eorum conversatio, ut ait S. Augustinus lib. 2. Quæst. in Exod. cap. 119. Vide Tintinnabulum.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cappa Cathegorica. Robertus Goulet in Compendio jurium et consuetud.

Universitatis Paris. fol. 12. verso :

Ordo processionis Universitatis. Crucem portat quidam Bacchalarius artium Cappa cathegorica indutus,

hoc est, Cappa decenti et convenienti. Eadem notione Catégorique dicunt Galli ; quod a voce Categoriæ sumtum non dubito.

Capæ Rotundæ Clausæ, quas portare et habere jubentur Clerici et in sacris Ordinibus constituti, in Concilio Arelatensi ann. 1260. can. 8. in Albiensi ann. 1254. in Synodo Bajocensi ann. 1300. can. 33. apud Ottonem et Ottobonum in Legatinis pag. 18. 51. in Provinciali Ecclesiæ Cantuariensis pag. 117. Statutis Synodalibus Nicolai Episcopi Andegav. ann. 1269. in Manuali Henrici Sistariensis Episcopi apud Martenium tom. 4. Anecdotorum col. 1082 :

Nullus permittitur ad altare deservire, vel Epistolam legere, nisi in superpellicio et Cappa rotunda. Capas Rotundas et largas more Clericorum et Sacerdotum deferre

ut Episcopus Magalonensis prohibeat Judæos, admonet Innocentius IV. apud Baluzium tom. 7. Miscell. pag. 407. ne,

quod sæpe contingit, a peregrinis et advenis eis tanquam Sacerdotibus honor et reverentia indebita præbeatur.

Quare subdit :

Mandamus quatenus præfatos Judeos, ut Capis hujusmodi omnino dimissis, habitum eis congruentem deferant, quo non solum a Clericis, verum etiam a Laicis distinguantur, etiam per substractionem communionis fidelium.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Capas Clausas desuper ferre etiam jubentur leprosi,

ut a sanis possint discerni, ne misceant se communicationi sanorum

, in Statutis Synodal. Eccl. Constantiensis in Normannia cap. 19. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 806. de Presbyteris vero ibidem cap. 18. statuitur ut,

Si oporteat eos equitare, possint tunicalia sub Clausa Capa habere aperta ; sed in aperto clausa deferant. Qui autem de cetero transgressor hujus constitutionis extiterit ; vestis aperta portata in publico pauperibus erogetur : et hoc præcipimus executioni mandari.

Vide ejusd. Anecd. tom. 3. col. 898. 1775. et tom. 4. col. 47.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Capa Clausula. Gesta Gaufredi de Loduno Episcopi apud Mabill. tom. 3. Analect. pag. 375 :

Idem ab adolescentia Domini jugum ferens, quasi quædam præludia futuri sacerdotii Capam Clausulam in studio semper habens, etc.

sed f. legendum Clausa.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Capa Doctoralis, apud Robertum Goulet in Compendio jurium et consuetud. Universitatis Paris. fol. 13. verso.

Capæ Foratæ interdicuntur Decanis, Archidiaconis et Archipresbyteris, in Constitut. Galonis Cardinalis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Capa Professionalis, quam Episcopus Suffraganeus post ordinationem suam tradit Ecclesiæ Metropolitanæ. Vita Gulielmi Wainfleti Episc. Wintoniensis inter Vitas Selectorum aliquot virorum, qui doctrina, dignitate aut pietate inclaruere Londini 1681 :

Recensere in hoc loco necesse non habeo, quos ille sumptus et quam graves ille faciebat, dum universam Archiepiscopi familiam lautissimis epulis excipiebat, Cappam, uti vocant Professionalem, Archiepiscopo donabat.

Capa Rubea, Summorum Pontificum propria fuit. Petrus Damian. lib. 1. Epist. 20. de Cadaloo Antipapa :

Habes nunc forsitan mitram, habes juxta morem Romani Pontificis Rubeam Cappam, etc.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Capa Transverseria, in Statutis Synodalibus Arnaldi Episc. Valentini, tom. 3. Concil. Hispan. pag. 529 :

Sacerdotes... in Ecclesia et extra non utantur Cappis Transverseriis, sed Cappis rotundis, vel mantellis.

P. Carpentier, 1766.

Capas Facere, Deferre, cantoris officium præstare. Acta Mss. capit. eccl. Lugd. ad ann. 1341. fol. 73. r°. col. 2 :

Duobus aliis, qui facient Capas ad missam dominicam, cuilibet xij. den. dare teneatur.

P. Carpentier, 1766.

Capam Portare, Ecclesiæ Briocensis usus, de quo in Stat. Mss. ejusd. cap. 29 :

De Cappa portanda in potationibus. Item quia sæpe solent dissentiones et scandala provenire circa Capam portandam pro potatione in festis beatorum Brioci et Guillelmi consuetis, ad obviandum eidem statuimus et ordinamus, quod quilibet canonicus præbendatus residens in ecclesia teneatur de cetero, secundum ordinem quo scribitur in distributionibus, incipiendo a primo usque ad novissimum, et deinde revertendo similiter, portare Capam illam in turno suo, et providere de potatione sub pœna centum solidorum.

P. Carpentier, 1766.

Capam Solvere, Dono, quod præstare novus canonicus tenetur, satisfacere. Acta Mss. capit. eccl. Lugd. ad ann. 1340. fol. 66. r°. col. 1 :

Dom. decanus et capitulum receperunt in canonicum et fratrem Philippum de Briort,... et subsequenter idem Philippus fecit et præstitit juramentum consuetum, et promisit Capam suam solvere infra annum.

Stat. S. Dion. Leod. ann. 1330. tom. 2. Monum. sacr. antiq. pag. 443 :

Item, quilibet canonicus ad præbendam receptus de primis et promptioribus fructibus præbendæ suæ solvet Cappam unam in valore novem librarum Turon.

Chart. ann. 1193. ap. Guden. Cod. Diplom. tom. 1. pag. 321 :

Aschaffinburgensis ecclesiæ canonici tenuitatem suam in ecclesiasticis ornamentis, videlicet in Cappis purpureis et in aliis indumentis... considerantes... statuerunt, quod inutiles expensas, quas quilibet canonicus pro introitu suo... expendere consueverat, in meliores usus de cetero redigat, ac exinde ad honorem Dei et B. Petri, Cappam purpuream ecclesiæ conferat in estimatione marcæ et dimidiæ.

Debitum pro Capa Episcopi, in veteri Charta.

De Capa Ordinarii Litigare, nostris proverbium notissimum, Disputer de la chape à l'Evesque. Id est, de re, quæ nec actori, nec reo, sed tertio competit. Chronicon Andrense pag. 629 :

Dicente, quod utraque pars pro Capa Ordinarii conflictum haberet, quia neutra pars jus patronatus in prædicta Ecclesia habere deberet.

P. Carpentier, 1766.

De Capa regia contendere, Eodem sensu, quo vetus proverbium, De capa ordinarii litigare, Rem alienam agere. Charta ann. 1319. in Reg. 59. Chartoph. reg. ch. 357 :

Attenta quantitate negotii et quod partes ipsæ inanibus sumptibus pro hiis, quæ ad jus regium et ejus dispositionem solum pertinent, non ipsarum, consumebantur, et de Capa regia contendere videbantur, etc.

Capa, Alba, Vestis candida, quam induebant recens baptizati. Conradus Usperg. :

Infantes suos in sabbato sancto Paschæ et Pentecostes cum candelis et Capa quæ dicitur vestis candida, et Patrinis comitantibus, ad baptismum deferant, eosque veste innocentiæ indutos per singulos dies usque in octavum diem ejusdem sabbati ad Ecclesiam deferant, etc.

Vide Capulla, Chrismale, et Alba 4.

Capa S. Martini, qua scilicet S. Martinus corpus et caput tegebat, olim apud Francorum Reges tanto in pretio

habita, ut inter præcipuas Sanctorum reliquias asservaretur, et in bellis præferretur. Monachus Sangall. lib. 1. de Vita Caroli Magni :

De pauperibus supradictis quendam optimum dictatorem et scriptorem in Capellam suam assumpsit, quo nomine Francorum Reges propter Capam S. Martini, quam secum ob sui tuitionem et hostium oppressionem jugiter ad bella portabant, Sancta sua appellare solebant.

Walafridus Strabo de Reb. Eccles. cap. 31 :

Dicti sunt primitus Capellani a Capa B. Martini, quam Reges Francorum ob adjutorium victoriæ, in præliis solebant secum habere.

Honorius in Sermone de S. Martino :

Hujus Capa Francorum Regibus ad bella euntibus pro signo anteferebatur, et per eam, hostibus victis, victoria potiebantur, unde et custodes illius Capæ usque hodie Capellani appellantur.

Idem in Gemma animæ cap. 128 :

Capellani a Capa S. Martini appellati, quam Reges Francorum in præliis semper habebant, et eam deferentes Capellanos dicebant.

Non solum igitur Capam S. Martini in Palatio, sed et in oratoriis castrensibus, quæ μεταφορηταὶ ἐϰϰλησίαι, Ecclesiæ portatiles dicuntur Nicephoro Callist. lib. 7. cap. 46. asservabant, atque adeo in præliis deferebant Capellani. Ubi Sozomenus lib. 1. cap. 8. de Constantino M. :

Καὶ σϰήνην εἰς ἐϰϰλησίαν εἰϰασμένην περιέφερεν, ἡνίϰα τοὶς πολεμίοις ἐπεστράτευσεν.

Ex his etiam perspicuum fit, Græcos ævi recentioris Capæ nomine appellasse sacras reliquias, quas in expeditionibus bellicis et in ipsis præliis, deferre solebant. Mauritius lib. 7. Strateg. :

Γενομένων δὲ αὐτῶν ἐν τῷ τῆς παρατάξεως τόπῳ, ἵσταται ὁ ἀρχων, ϰαὶ μετ᾽ αὐτόν ὁ βανδοφόρος, ὄπισθεν δὲ αὐτοῦ ὁ τὴν ϰάπαν βαςτάζων, ϰαὶ μετ᾽ αὐτὶν ὁ τὴν τοῦϐαν.

Constantinopolitanos Imperatores Sanctorum reliquias in præliis extulisse, auctor est etiam Theophylactus Simocatta lib. 4. cap. 16. Vide infra Capella, et Vexillum S. Martini.

Capa Robert cum, vel sine penna, et capucio, vel almussa, in Statutis Massiliensibus MSS. ann. 1276.

Capa Romana. Ademarus Cabanensis de Episcopo Lemovicensi pag. 176 :

Per 7. dies indutus processit stola sanctificata et indumentis, cum quibus benedictus fuerat, et cum Capa Romana, absque colobio tamen et casula.

Tabularium S. Eparchii Inculism. :

Cortinas quoque et dosallos sive bonchallos, et ex obtimis palleis 20. Cappas Romanas, et multa plurima, quæ numerare longum est.

Vita S. Ansegisi Abb. Fontanel. SS. Benedict. sec. 4. part. 1. pag. 634 :

Cappas Romanas duas, unam videlicet ex rubeo cindato et fimbriis viridibus in circuitu ornatam, alteram ex Cane Pontico, quem vulgus Beuvrum nuncupat, similiter fimbriis sui coloris decoratam in orbe.

◊ In Regum nostrorum aula erat Officialis, seu Minister, qui Portechape, appellabatur, hodie Porte-manteau du Roy. In Computo Thesauri incip. a 1. Jan. 1312 :

Quinque Portantes Capam, tres Barillarii, et quatuor Butarii pro tunicis Pasch. et Pentecost. quilibet 10. sol.

Statutum Hospitii Regis Philippi Magni ann. 1317 :

Il i aura 3. Portechappes qui mangeront à Court, et auront 4. deniers d'argent par jour pour tous ses chevaux, et seront prisiez.

P. Carpentier, 1766.

◊ Hinc Porte-chappe in Lit. ann. 1374. tom. 6. Ordinat. reg. Franc. pag. 78. appellatur, qui hodie Porte-manteau.

P. Carpentier, 1766.

Capa Plumbea, Supplicii genus. Lit. remiss. ann. 1377. in Reg. 111. Chartoph. reg. ch. 222 :

Oudin Saudrin desmenti ledit Gebart et lui dist qu'il estoit sanglant coux, le bati, feri et injuria de injure de fait à tort et senz cause raisonnable, et avecques ce lui dist encor que se nostre saint pere le Pape savoit l'estat et la vie dont il vivoit, il le feroit mourir en la Chappe de plonc.

Vide infra Cappella 11.

Capella, Minor capa. Vide suo loco Capella 1.

Capparius, Qui facit et reficit Ecclesiæ ornamenta, in Tabular. Brivatensi fol. 197.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Capparius, Cantor, qui fert Cappam in Ecclesia, tom. 4. Concil. Hisp. pag. 674. in Regula consueta Toribii Archiep. Limæ. Vide Cappiger et Caparius suis locis.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cappatus, Eadem notione ibid. pag. 670. col. 1. Sed non pro Cantore solum, verum pro eo omni qui fert cappam accipitur in Charta anni 1258. relata tom. 2. Rer. Mogunt. pag. 710. edit. 1722 :

Ut Canonici in Annunciatione B. M. V. qua Cappati hucusque fuerant, perpetuo superpelliceati incedant.

Vide Concil. Terracon. ann. 1329. apud Marten. tom. 4. Anecd. col. 311. Testament. ann. 1376. ap. Guden. Cod. Dipl. vol. 3. pag. 474 :

Legavit cuilibet converso ibidem in Dalen existente Cappato, etc.

Vide Capatus, suo loco.

L. Henschel, 1840–1850.

Cappifer, Monachus. Reinardus Vulpes lib. 2. vers. 979 :

Tam bene si casulam posuisset Cappifer albus
Tam tria mox surgens mala vorasset Abel.

les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736.

Cappati Milites, in Gestis Tancredi apud Marten. tom. 3. Anecd. col. 173.

Capula. Balbus in Catholico :

Capula, parva capa, capa, ornamentum capitis.

Nestor Novariensis in lexico :

Capula, genus vestis.

Eckehardus Junior de Casib. S. Galli cap. 5 :

Per nescio quam sub Capula incuriam sibimet ipsi manum transfixit.

Incappare, Cappa aliquem induere, operire. Chronicon Andrense :

Vidimus eum aliquando Incappatum, et calcaribus circa pedes redimitum.

Italis Incappare, incidere sonat.

L. Henschel, 1840–1850.

Cappales Panni, Germ. Kaplaken, Panni ex quibus vestimenta clericorum et monachorum conficiebantur. Vide Lappenb. Init. Foederat. Hanseat. Docum. pag. 158. not. 1. et 286. not. 3.

« 2 capa » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 113a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CAPA2

2. CAPA, Rivulus, sulcus ad emittendas aquas, Arelatensibus Cape. Ordinatio ann. 1223. de abevratoriis Rhodani, e MS. D. Brunet fol. 66 :

Abevratorium protendatur... ab ipsa alba usque ad quandam Capam, quæ est ultra Rodanum ad consonam Nuera.

« 3 capa » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 113a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CAPA3

3. CAPA, Amentum, quo virga flagelli manubrio ejusdem innectitur. Anonymi Glossar. ann. 1348. ex Cod. reg. 4120 : Capa, est illud medium quod jungit manutentum (flagelli) et virgam. Germ. Flegelkappe. Adel.

« 4 capa » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 113a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CAPA4

4. CAPA, Pars, portio. Charta ann. 1083. apud Murator. tom. 2. Antiq. Ital. med. ævi col. 352 :

Ita sane, ut deinde inferatis... annualiter de grano et sica in campo Capa quarta traenda de area.

Alia ann. 1106. ibid. col. 353 :

Terraticum de grano in campo Capam quartam, de sicale in campo Capam quintam, trahendas ad aream.

Pro Capa, legitur Pars in Ch. ann. 1184. ibid :

Terraticum de prædicta terra, de grano et segale quartam partem, etc.

Nisi legendum quis existimet Copa. Vide Cupa 3.

« 5 capa » (par P. Carpentier, 1766), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 113a. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CAPA5

5. CAPA, Cappa, Capsa, arca, pyxis. Inventar. ann. 1476. ex Tabular. Flamar.

Item plus unam Capam postium coralli magnam cum quatuor pedibus clausam cum clave ; et infra eandem caxam bona sequentia.

Stat. Universit. Andegav. tom. 9. Ordinat. reg. Franc. pag. 502. art. 26 :

Cappa eciam examinanda tradetur.

P. Carpentier, 1766.

◊ Aliud sonat vox Chape, Fornicem nempe, apud Froissart. vol. 3. cap. 17 :

Adonc l'escuyer me tira en un anglet de la Chape du Chastel d'Ortais. Cappe d'un four,

ejus Camera seu fornix, in Chartul. sign. Ezechiel Corb. ad ann. 1418. fol. 49. v°. Emchapement, vox architectonica, id quo aliquid superinduitur. Lit. remiss. ann. 1379. in Reg. 115. Chartoph. reg. ch. 287 :

En cheant aval ledit plastras cheu sur un Emchapement d'icelle tour (de Vincennes) qui le fist aler plus loing d'icelle tour que l'en ne cuidoit.

Vide supra Camera 10.

« Chapa » (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), dans du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, éd. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 286b. http://ducange.enc.sorbonne.fr/CHAPA

CHAPA, Gall. Chape, Vestis pluvialis,

quo utuntur Clerici præsertim in processionibus. Baluz. tom. 2. Hist. Arverniæ pag. 490. ex vetustissima membrana Ecclesiæ Claromont :

Firmaverunt ut ad Festum B. Mariæ Augusti Chapam reddant de duabus marcis argenti.

Vide Capa 1.