◊ Formam baculorum pastoralium sic describit Hugo a S. Victore in Speculo Eccles. cap. 6 :

Baculus Pastoralis rectitudine sui rectum regimen significat : quod autem una pars curva est, et altera acuta, monstrat præesse subjectis, et debellare superbos. Unde dictum est :

Curva trahit mites, pars pungit acuta rebelles.

Et iterum :

Curva trahit, quos recta regit, pars ultima pungit.

Et item :

Attrahe per curvum, medio rege, punge per imum.

Virga emendationis index

, apud W. Malmesbur. lib. 1. de Gest. Pontif. Liber 1. Mirac. S. Dionysii cap. 3 :

Videt introire senem Clericum, Pontificalibus vestibus exornatum, ferentemque in manu Baculum a capite arcuatum, in imo reflexum, qualibus antiquiores Pontifices usos fuisse ad Memorias eorum suspensi declarant.

Silvester Giraldus in Topogr. Hiberniæ cap. 33 :

Baculos Sanctorum in superiore parte recurvos, auro, argento vel ære contectos.... in magna reverentia habere.... solent Hiberni.

Vide Honorium August. in Gemma animæ lib. 1. cap. 217. 218. 219. Durandum lib. 3. Ration. cap. 15. et Haëftenum lib. 3. Disquisit. Monast. Disquisit. 5.

◊ Græci perinde βαϰτηρίαν pro pedo Patriarchali usurparunt. Synodus VIII. act. 7. ubi de exauctoratione Photii :

Ἄρατε, εἴπε, τὴν βαϰτηρίαν ἐϰ χειρὸς αὐτοῦ, σημεῖον γάρ ἐστιν ἀξίας ποιμαντιϰῆς, ἧς αὐτὸς ἀνάξιος, etc.

Adde Pachimerem lib. 2. cap. 15.

Baculo pastorali non utitur Pontifex Romanus, tum propter historiam, tum etiam propter mysticam rationem,

inquit Innocentius III. PP. in Actis ejusdem pag. 64. et lib. 1. Decret. cap. de Sacros. unct. § fin.

pro eo quod B. Petrus Apostolus baculum suum misit Euchario primo Episcopo Trevirensi, quem una cum Valerio et Materno ad prædicandum Evangelium genti Theutonicæ destinavit : cui successit in Episcopatu Maternus, qui per baculum sancti Petri de morte fuerat suscitatus. Quem baculum usque hodie cum magna veneratione Treverensis servat Ecclesia,

ait idem Pontifex. lib. 1. Myster. Missæ cap. 62. Ferulam tamen ei adscribunt Scriptores. Vide Ferula.

◊ Baculos Pastorales habere Abbates, iisque investiri solitos, palam est. Ordericus Vital. lib. 8 :

Per Baculum Pastoralem, ut eo tempore moris erat, Cœnobii curam... commisit.

At in libro Ordinis S. Victoris Parisiensis MS. cap. 1. secus esse in eo Monasterio dicitur :

Sciendum quoque est, quod nostra consuetudo Abbatibus nostris Baculum nullo modo concedit.

Mox :

Nec aliqua eum persona præter Priorem claustri post benedictionem Episcopi in sede sua ponere debet, maxime cum Baculo careat ; unde nec ad eum pertinet Concilia sive Curias Regum vel Principum frequentare.

◊ Charta Fulconis comit. in Hist. S. Nicolai Andegav. pag. 49 :

Baculum justitiæ et misericordiæ, qui crocia dicitur, in manu Natalis S. Nicolai abbatis, pro confirmatione doni, pono.

◊ Sed et nonnumquam baculum abbates auctoritatis suæ insigne, ut reges sceptrum ab altari sumebant. Fundat. monast. Segus. ann. 1029. apud Murator. tom. 1. Antiq. Ital. med. ævi col. 343 :

Et ita constitutum a nobis sit, ut unus ex monachis ejusdem monasterii ponat Baculum super idem altare ipsius basilicæ principale ; qui electus est, illud accipiat, etc.

Chartul. Molism. :

Dux Theodoricus... locum Castenensem... cupiens pio affectu amplificare terrenis simul et spiritalibus incrementis, præsente et favente Tullensium pontifice Pibone et clero ejus, impetravit a supradicto abbate (Roberto Molism.) dari sibi tot monachos, qui secundum possibilitatem loci ordinem tenerent, et inter eos unum, qui ceteris pastor et abbas ordinaretur. Statutum est etiam ab eisdem, ut electus Baculum pastoralem in eodem loco S. Petri ab altari, nemine dante, reciperet.

◊ Baculos abbatissis quoque fuisse concessos, et quidem ante complura sæcula discimus ex Charta ann. 915. apud Murator. tom. 5. Antiq. Ital. med. ævi col. 525 :

Nos omnes congregatio ancillarum Dei ex ipso monasterio pari consensu et bona voluntas ordinum adque elegimus nobis, et præesse abbatissa Atruilda... Itaque regulam et Ferulam de manibus nostris in manum tuam, quæ supra Atruilda, dedimus adque tradimus.

Eadem habentur in Ch. ann. 960. ibid. col. 535. Vide Ferula 3.

◊ Baculi et annuli controversia, inter Regnum et Sacerdotium, seu de investituris Ecclesiarum, apud Will. Tyrium lib. 12. cap. 25.

◊ Cum Baculis ædem sacram ingredi Sacerdotes, cum ad sacras Liturgias celebrandas accederent, sanxit Zacharias. Micrologus cap. 2 :

Zacharias vir Apostolicus... constituit, ut Sacerdotes ad celebranda Missarum solennia cum Baculo intrarent, nec velato capite altari astarent.

Sed eos deponebant, dum Evangelium recitabatur. Ordo quippe Romanus ait, cum Evangelium a Diacono in Missa recitatur,

Baculos omnium deponi de manibus, et in ipsa hora neque coronam, neque aliud operimentum super capita eorum haberi.

Amalarius lib. 3. de Eccles. Offic. cap. 18. de Lectione Evangelii :

Usque ad istud officium Baculis sustentabamur, modo ut oportet servos ante dominum stare, humiliter stamus, deponentes Baculos e manibus.

Adde ejusdem Eclogas de Officio Missæ. Hildebertus Cenoman. de celebratione Missæ, ubi de Evangelio :

Inde sinistrorsum Domini sacra verba leguntur,

  Plebs Baculos ponit, stat, retegitque caput.

Infra :

Ut sis attentus, patiens, erectus in hostem,

  Et caput et Baculus, et status ipse docent.

Quippe caput retegens attente audire moneris ;

  Parcere, cum baculum projicis, instrueris.

Adde veterem Exposit. Missæ, Honorium Augustod. lib. 1. cap. 34. Hugonem a S. Victore in Spec. Eccl. cap. 7. etc. Neque tamen usquequaque id semper obtinuisse observare est ex Chrodegango in Regula Canonicorum Metensium cap. 7 :

Illud in timore curavimus, secundum quod Romana Ecclesia tenet, et nostra Synodus judicavit, ut Clerus noster in Ecclesia, quando ad opus divinum adsistit, nisi infirmitate cogente, Baculos in Ecclesia manibus non teneant.

◊ Baculorum erectio et appositio, supremi dominii et jurisdictionis, vel protectionis et tutelæ symbolum fuit. Charta ann. 1333. ex Bibl. reg. :

Invenit quendam Baculum sive pal, signis regio et dicti dom. archiepiscopi signatum.

Pactum inter Aymer. de Narbona et abbat. de Quadraginta ann. 1317. in Reg. 61. Chartoph. reg. ch. 433 :

Item quod pro dicta compulsione dictus abbas et sui, per se seu gentes suas, possit.... Baculos, signatos signi dicti dom. abbatis et ejus monasterii, appendere liminibus hostiorum prædictorum.

Stat. Massil. lib. 1. cap. 33 :

Statuimus quod Baculi, signati signo communis Massiliæ, teneantur in curiis Massiliæ, et quod quilibet cui a suo adversario vel alio ostensus fuerit Baculus ille, statim incontinenti teneatur venire ad curiam.

Adde Statuta Avenion. ann. 1243. cap. 28. Lit. salvægardiæ ann. 1371. tom. 5. Ordinat. reg. Franc. pag. 447 :

In signum ejusdem (salvægardiæ) pennuncellos seu Baculos nostros regios in locis, domibus et bonis eorum communibus apponi faciant, ne aliquis possit se de ignorancia excusare.

Vide Pennones et Vexillum.